DENBORALDIA BOS 2024-2025
ERAZTUNEN JAUNA: BI DORREAK
Osteguna, 2024eko urriaren 31a. 19:30ean
Ostirala, 2024ko azaroaren 1a. 19:30etan
Palacio Euskalduna (Bilbao). Auditorium.
Ben Phelps, zuzendaria
Grace Davidson, sopranoa
Xabier Soto, tiplea
Bilboko Koral elkartea:
Koru sinfonikoa (Enrique Azurza, zuzendaria),
Euskeria Korua (Urko Sangroniz, zuzendaria),
Haurren korua (José Luis Ormazabal, zuzendaria)
SOINU-BANDA OSOA, ZUZENEAN JOTZEKO
ERAZTUNEN JAUNA: BI DORREAK
Howard Shore oscardunak konposatutako soinu-banda,
filma eman bitartean orkestra sinfonikoak,
abesbatzek eta bakarlariek zuzenean joko dutena
Eraztunen Jauna: Bi dorreak
Lehen zatia (1:21):
Glamdring
Elfoen soka
Uglúken gerrariak
Hiru ehiztariak
Éomerren erbesteratzea
Gaueko kanpamentua
Rohango lautadak
Fangorn
Hildakoen Zingira
Mamu hegaldunak
Gandalf Zuria
Edoras
Meduseldeko gortea
Théoden erregea
Ithiliengo basoak
ATSEDENALDIA (00:20)
Bigarren zatia (1:38):
Dúnedain bat
Isengardeko otsoak
Babeslekua Helm Leizean
Sarumanen ahotsa
Arwenen patua
Istorio iragarria
Faramirren aholku ona
Aragornen itzulera
Gerra gainean dugu
«Non daude zaldia eta zaldikoa?»
Eldarren anfitrioia
Helm Leizeko gudua
Beheko Hormako arraila
Enten Ganberak erabakia hartu du
Erretreta
Peregrin maisuaren plana
Enten azken martxa
Théoden zamalka
Benetan axola duten istorioak
Egitarauaren oharrak
Eraztunen Jauna: Bi dorreak
Howard Shore konpositoreak Eraztunen Jauna: Eraztunaren Elkartea filmerako konposatutako partiturak J. R. R. Tolkienen Erdialdeko Lurraldea eta bertako kulturak aurkeztu zizkien ikus-entzuleei. Sagaren bigarren kapituluan (Bi dorreak), mundua ilundu egin da, Mordorren itzal aurreratuak eta Eraztun Bakar gaizto geroz eta mehatxagarriagoak estalita.
Bi Dorreak kapituluaren hasieran ikusten da Eraztunaren Elkarteak hiru bide hartu dituela. Taldea banandu egin bada ere, alabaina, Erdialdeko Lurraldeko kulturak elkartzen hasi dira. Horrelaxe hasiko da zibilizazioen elkarketa mailakatua, argi eta garbi banatuta zeuden gizarte-egiturak desagertzen hasten diren hainean, kultura-estratuak barrurantz tolestuz doazen neurrian eta Erdialdeko Lurraldeko herri libreak Mordorren botere gero eta handiagoari erantzuten diotela. Bi dorreak filmaren partiturak Eraztunaren Elkartea pelikularenak baino mundu musikal konplexuagoa aurkezten digu. «Eraztunaren Elkartea filma Elkartearen hausturarekin amaitzen da», dio Shorek. «Bi dorreak obrak Elkartearen hondarrei, pusketei jarraitzen die. Hala, hiru istorio ezberdin linealki kontatzen zaizkigu orain».
Bi dorreak obran, Eraztunaren Elkartea filmean aurkeztutako gaiak garatzen ditu Shorek, kultura eta pertsonaia berrien irudiak erakusteaz gainera, baina bildutako materialaren barneko harremanak sendotzen diren heinean, agerian geratzen da Erdialdeko Lurraldeko egoera korapilatuz doala. Eskualdeko konposizioak, esaterako, Merryk eta Pippinek eramaten dituzte Fangorn Basora, eta han nahastu egiten dira ent zuhaitz-zaintzaileen musika soilarekin. Entak konposizioa lotuta dago Naturaren apeua konposizioko uhin garbitzaileekin, eta horien garbitasuna mutiko soprano baten ahotsean gorpuzten da, Eraztunaren sedukzioak bere biktimak erakartzeko erabiltzen duen ahots-soinu berean. Eraztun Bakarra konposizioaren gai nagusia, Eraztunaren Istorioa, Gollumen errukia konposizioarekin nahasten da izaki doilor eta obsesibo horrek Sam eta Frodo –baita bere Altxorra ere— Mordorretik gero eta hurbilago eramaten dituen bitartean. Sauronen material mordoa zerumugan altxatzen da, Isengardi dagokion musikako mortero sendoaren atzean dirdiraz nabarmentzen dela, Erdialdeko Lurraldeko lautadetan zehar hedatuz eta Rohango fanfarria berria erasoz. Rohango musika jatorki txirikordatuak, era berean, aliatu harrigarria aurkitzen du: Elkartea konposizio txikia, gizaki, elfo, nano eta aztiz osaturiko aliantzaren medioz irudikatua. Eta horrela jarraitzen dute konexioek, material musikalezko munduak inguruan bueltaka eta korapilatuz, elkarrekin lotutako konposizioen eraztun zabal bat sortzeko. Erdialdeko Lurraldeko malda grisetan zehar, ilunabarra sakonduz doa...
Doug Adams
Doug Adams Chicagon errotutako musikari eta idazlea da. The Music of the Lord of the Rings Films liburuaren egilea da.
ERAZTUNEN JAUNA: BI DORREAK FILMEKO KONPOSIZIOAK
ERAZTUN BAKARRA
Eraztun Bakarra istorioaren elementurik proaktiboena da. Hiru gai desberdin ditu, alderdi anitzekoa dela irudikatzeko
Eraztunaren historia
Film bakoitzean, Eraztunen Jauna testua agertzen denean entzuten da konposizio hau lehendabizikoz, eta Eraztun Bakarra eskuz aldatzen den bakoitzean edo bere ibilbidean aurrerapen esanguratsuak markatzen dituen bakoitzean itzuli egiten da. Bi dorreak lanean, Eraztunaren historia konposizioa Gollumen nahigabea konposizioarekin gurutzatzen da, Eraztunarekiko obsesio atsekabegarria irudikatzeko.
Eraztunaren sedukzioa
Gai honek, tonu koral garbi eta puruetan eta dunbal-kolpe burrunbatsuz zipriztinduta, Eraztun Bakarraren erakarpen itogarria irudikatzen du.
Eraztunaren gaitza (Mordor/Sauron)
Eraztun Bakarraren hirugarren konposizioa karranka hotz bat da, lauzpabost tonu baino ez dituena eta hautsezintasun-irudipena transmititzen duena. Erdialdeko Lurraldeko beste arraza zahar batzuekin gertatzen den bezala, Ekialdeko musikaren kutsua duten intonazio harmonikoen medioz jorratzen du Shorek konposizio hau, antzinatasuna iradokitze aldera.
ESKUALDEA & HOBBITAK
Konposizio hau osatzen duten musika-elementuak bakunak dira, apaindurarik gabeak. Melodia diatonikoak eskala pentatoniko sinple bat iradokitzen du, eta harmoniek, berriz, akorde-aldaketa soil batzuk baino ez dituzte aurkezten. Gai hau hain modu erraz eta malguan egituratuta dago, ezen Shorek bariazio desberdinak sortzeko oinarri gisa erabiltzen baitu. Moldaketa pentsakorra isila eta Ereserki Moldaketa solemnea Frodo eta Samen atzetik doaz euren bidaia nekagarrian. Jostalaria eta Lo-kanta bariazioak, alaiagoak, Merry eta Pippinekin batera doaz Fangorn Basoan barrena. Alabaina, Hobbitaren ulermena –osokiago garatua– da hobbiten berezko duintasun eta pertseberantzia hobekien argitzen duena.
GOLLUM
Gollumen errukia (Sméagolen konposizioa)
Melodia honen hiruko inguratzaileek Gollumen zoritxarrezko existentzia adierazten dute. Bi dorreak filmaren amaieran, berrantolatu eta garatu egiten dira «Gollumen abestia» sortzeko, Gollumen buru malmutzaren eta hobbitekin dituen asmoen adierazpen aztoragarri gisa.
Gollumen mehatxua
Eraztunaren Elkartean, Eskualdeari dagokion musikak salterio mailukaria barne hartzen zuen, baita beste hainbat soinu zelta ere. Bi dorreak filmean, zinbalak, salterioaren ahaide urrunak, irudi kromatiko urduriekin irudikatzen du Gollumek utzitako ondarea. Azkenean, zinbaloa hain lotuta dago Gollumekin, ezen harekin batera agertzen baita, Gollumen mehatxuaz haraindi.
ELFOAK
Lothlórien
Lothlórien kantua lehen aldiz agertzen da Bi dorreak filmean, Galadrielen ahots kezkatuaren gaineko aire misteriotsu gisa. Berriro agertzen da, ereserki militarista bihurtuta, arkulari elfikoak Helm Leizera iristen direnean.
Rivendel
Rivendel konposizioak Bi dorreak filmeko tristura nabarmena irudikatzen du. Arpegio makoek adin- eta jakinduria-sentsazioa transmititzen zuten Eraztunaren Elkartea filmean. Baina elfoak Erdialdeko Lurraldetik alde egiten ari dira, eta Arwenek aukeratu egin beharko du bere hilezkortasunaren eta Aragornekiko maitasunaren artean.
NANOAK
Nanoen musika latz eta sendoak agerraldi labur bat egiten du Bi dorreak filmean. Filmaren hasiera Elkarteak Morian bizi izandako azken uneetan gertatzen da, eta harmonia paraleloetara eta harrizko hormen perkusiozko konposizio koralera –nanoengan naturalak direnetara– itzultzen da Howard Shore.
GIZONEN MUNDUA: ROHAN
Rohirrimek beren lurrari dioten maitasuna euren konposizioan ageri diren esamolde orotan islatzen da. Gai melodiatsu hau bat dator metalezko instrumentu nabarmenekin eta Hardangerraren –biolin norvegiarraren– konpas gogoetatsuekin.
ERAZTUNAREN ELKARTEA
Eraztunaren Elkartea sagako lehen filmaren amaieran desegin zen. Bi dorreak filmean, Elkarteko kideak sakabanatuta daude, baina ez dute baztertu, aitzitik, euren jokabide segurua. Era berean, Elkarteari dagokion konposizioak ez du lehen zuen pisu eta ausardia, baina ezbeharrari gogor egiten dio aurre.
ISENGARD
Tolkienen adituak direnen arabera, mundu industrialaren eta mundu naturalen helburu kontrajarriak dira Eraztunen Jauna gai nagusietako bat. Shoreren materialak Isengarden musika asimetriko eta mekanikoarekin jarraitzen du adibide hori.
Isengard/Orkoen konposizioa
Eraztunaren Elkartea konposizioaren Isengardeko baliokidea, haren heroitasun biribilduari desafio eginez indar lotsagabearen agerpen indartsu batekin. Orokorrean, metalezko haize-instrumentuetarako konposatuta dago erregistro baxuetan. Isengarden kultura oldarkorrarekin gertatzen den bezala, gai honek ez du inolako artifizio edo dekoraziorik.
Bost konpaseko eredua
Bost konpaseko patroiak irudikatzen du, hain zuzen, Isengarden presentzia nagusi dela filmean. Erritmo arranditsu eta perkusiozko hau metalezko kanpai-plaken, ingudeen, dunbalen, taiko danbor japoniarren eta piano handi baten barruko harien kontra jotzen duten metalezko kateen multzo baterako konposatu da. Bi dorreak lanean, irudi malgu hori kontrako konposizio-materialaren sakonean barnean doa jardunez, hura usteltzen eta birus bat bezala hondatzen saiatzen dela.
MORDOR
Eskualdeari dagokion musika familiarra, beroa eta harkorra da; Mordorri dagokiona, ordea, mehatxatzailea eta maltzurra. Musikak hari-instrumentuen eta metalezko haize-tresnen erregistro baxuenak errazten ditu, fusionatu egiten direla gaintonu-laino trinko bat sortzeko. Koru mistoek erritmo primarioak sortzen dituzte, ezohiko harmonia itxiekin, efektu ikaragarri eta erritualista sortzeko.
Mordor/Sauron (Eraztunaren gaitza)
Barad-dûr eta Sauronentzako konposizio nagusia Eraztun Bakarraren gaiztakeria konposizioaren berdina da. (Hiru horiek ia-ia elkarrekin trukatzeko moduko istorio-elementuak dira). Shorek eraztunaren «izaera» islatzeko baliatzen du konposizio hau, baina munduan duen eragina ere irudikatzen du.
ENTAK
Nola ez, entak orkestraren zurezko soinuen bidez daude irudikatuta: fagotak, hari baxuak, arraildura-danborrak eta marinba-baxuak. Melodia zurrunak elkarren artean hurbiltzen eta urruntzen diren tonu parekatuak tartekatzen ditu, haizeak kulunkatzen dituen adarrak izango balira bezala.
NATURAREN APEUA
Naturari dagokion musikak emozioen kanpoko adierazpenei aurre eginez ematen du denbora-tarte handiena. Gutxitan dago haserre edo mendekati. Alderantziz, etereoa eta neurritsua da, ausarta beharbada, baina Erdialdeko Lurraldeko desoreketarako musika-baltsamoa izango balitz bezala nolanahi ere. Alabaina, orkoen kantuek Erdialdeko Lurraldeko panorama musikala kutsatzen dutenean, Naturaren apeuak ekintzari ekiten dio. Entek Isengardera egindako bidaia, azken batean, Naturaren nahiaren adierazpen bikaina da. Natura denboraz kanpoko indarra denez, jakina, konposizioa ahotsezko eta patxadatsu mantentzen da, baina bloke koral hazkorretarantz aldatzen da, hari-, haize- eta perkusio-instrumentu zorrotz baina martzialez lagunduta. Musikak etengabe egiten du gora, itsasgora eta itsasbehera izango balitz bezala, eta Isengarden perkusio-erasoak gainditzen ditu indar neurtezinez.
Jatorrizko testuaren egile-eskubideak: © 2006, 2009, Doug Adams
Informazio gehiago hauetan: The Lord of the Rings: The Two Towers – The Complete Recordings (Reprise Records); Doug Adamsen The Music of the Lord of the Rings Films liburua, eta webgunea
Biografiak
Howard Shore.
Konpositorea
Howard Shore gaur egungo konpositore bikainenetako bat da eta bere musika mundu osoko kontzertu-aretoetan jotzen dituzte orkestra eta zuzendari ospetsuenek. Peter Jacksonekin batera Eraztunen jauna filmean egindako lanari esker, Shorek hiru Oscar sari, lau Grammy eta bi Golde Globe beretu zituen, kritikaren sari eta jaialdi ugariz gain. 100 filmetako baino gehiagoko soinu-bandak sortu du, tartean David Cronenbergen hamazazpitakoak eta Martin Scorseseren seitakoak. Kontzerturako bere lanetan koru-sinfonia bat, opera bat, meza latindar bat, hiru orkestra-kontzertu eta bi kantu-ziklo daude.
Eszenikoen Saria jaso du eta Kanadako Ordenako ofiziala da. National Board of Review of Motion Pictures erakundeak saritu egin zuen Howard Shore bere Frantziako Arte eta Letren Ordenako Ofizialaren titulua du, Kanadako Gobernadore Nagusiaren Arte musika-ibilbideagatik, Viena hiriak Max Steiner saria eman zion, eta 2017an Krakovia eta Katowiceko alkateek antolatutako Wojciech Kilar saria jaso zuen. 2004an, ASCAPek Henry Mancini saria eman zion. Shorek askoz ere ohorezko sari gehiago jaso ditu.
Itzal handiko erakunde askok gonbidatu izan dute Shore hainbat hitzalditara, hala nola SACEMek 2023an babestutako Cannesko Jaialdiko mintzaldi batera, Martin Scorsesek ere parte hartu zuela, elkarrekin egindako lanagatik. 2019an, Michel Hazanaviciusekin batera hartu zuen parte Parisko La Fémis ekimenean. Hauetan ere mintzaldiak egin izan ditu: Oxford Union, Royal Conservatory London, Yale, NYU, Julliard, UCLA, University of Toronto, Berklee School of Music, Berlinale, Parisko Cinémathèque eta Trinity College Dublin, non Ohorezko Babesletzako Ohorezko Domina jaso zuen.
2003an, Shorek Zeelanda Berriko Orkestra Sinfonikoa eta Abesbatza zuzendu zituen The Lord of the Rings Symphony lanaren mundu-estreinaldian, Wellingtonen. Harrez geroztik, Eraztunen Jaunaren Sinfonia eta The Lord of the Rings – Live to Projection obrak munduko orkestra ospetsuenek jo izan dituzte, 500 kontzertutik gora izanik.
Ben Phelps.
Zuzendaria
LA Times egunkariak «kementsu» eta «zirraragarri» gisa deskribatu izan du Ben Phelps; Los Angelesen bizi da eta han egiten du lan, izan ere, orkestra-zuzendari, perkusio-jotzaile eta konpositore gisa. Filmen soinu-banden konposizioan eta pelikulen emanaldietako zuzeneko orkestra-proiektuetan lan egiten du. Azken zortzi urteotan, mundu osoan zehar ibili da Lord of the Rings Liven zuzendari laguntzaile gisa, eta horrek munduko musika-jaialdi eta orkestra garrantzitsuenetako ugarirekin lankidetzan aritzeko aukera eman dio, hala nola hauekin: Philadelphia Orchestra, Chicago Symphony, Cleveland Orchestra, Orchestra del Maggio Musicale Fiorentino, Espainiako Orkestra Nazionala eta Müncher Sÿmphoniker. Denboraldi honetan egin dituen zuzendaritza-lan nabarmengarrienak honako hauek dira: Eraztunen Jaunaren trilogiaren hiru gaueko emanaldi osoa, Madrilen, Orquestra Sinfónica del Vallès taldearekin; eta Harry Potter sagako filmen soinu-bandaren zuzeneko emanaldiak Estatu Batuetan eta Kanadan; aurreko opor-denboraldian, berriz, Elf filmaren emanaldietan egindako kontzertuetan parte hartu zuen.
Phelps talentu handiko perkusio-jotzaile eta konpositorea ere bada, baita pertsona garrantzitsua ere Kalifornia Hegoaldeko musika-eszena garaikidean. Eta What's Next? Ensemble taldearekin batera Los Angeles Composers Project sortu eta zuzendu zuen; sei urtez 100 konpositore lokalen baino gehiagoren lan berriak aurkeztu eta babestu zituen proiektu horrek, Los Angeles hirian musika modernoaren komunitate indartsu bat sustatuz. Hainbat muikagile eta taldek jo izan dute Phelpsek konposatutako musika: Minnesota Orchestra, Los Angeles Percussion Quartet, Talujon, Vicki Ray pianista, Argus String Quartet eta What's Next? Ensemble. Orobat, Estatu Batuetako mendebaldeko kostaldeko hainbat lokaletan eta mundu osoan entzun izan da Shoreren musika, hala nola hauetan: Carlsbad Music Festival, REDCat (Walt Disney Concert Hall), Piano Spheres, SPLICE Music Festival eta Festival deciBels (Riga, Letonia). Orkestratzaile gisa, bere orkestrazioa eta Nino Rotaren La Strada baletaren murrizketa Municheko Staatstheater am Gârtnerplatzeko errepertorioan izan dira. Aurretik, LAWeeklyk Rogue Artists Ensemble antzerki-konpainia aitzindariarekin egindako lana «xarmagarri» gisa deskribatu zuen; OCWeeklyk, berriz, «akustikoki distiratsu» gisa katalogatu zuen.
Musika klasiko garaikide modernoaren eta abangoardiako musikaren interpretazioan zentratutako perkusio-jotzaile gisa, gure garaiko konpositore nagusi askorekin lan egin eta jo izan du. Estatu Batuetan aritu izan da, batez ere Kalifornia hegoaldean, Ojai Music Festival, Zankel Hall (New York), Bang On A Can Summer Festival (MassMOCA), Green Umbrella kontzertuak (Los Angeles Philharmonic) eta Tuesday's @ Monk Space (Los Angeles) agertokietan, besteak beste. Kalifornia hegoaldeko orkestrekin ere aritzen da maiz, eta estudioko grabazioak egin ohi ditu Los Angelesen.
Gaur egun konpositore eta musika-jotzaile gisa dituen proiektuen artean, The B Band nabarmentzen da, musika klasikoko banda bat, duela gutxi Mahlerren 5. sinfonia argitaratu duena Cereal Music firmarekin. George Grellaren arabera, «emaitza beste planeta batekoa izango balitz bezalakoa da... Mahler bere buruarekin esna amesten egongo balitz legez». Musika-konposizioko gradua du Kaliforniako Unibertsitatean, Los Angelesen, eta musika-arteetako doktoretza Kaliforniako Hegoaldeko Unibertsitatean.
Grace Davidson.
Sopranoa
«Arina, distiratsua, bizkorra eta garbia dira Grace Davidsonen ahotsa deskribatzeko erabili izan diren hitzetako zenbaitzuk. Alabaina, sopranoaren soinu gardenaren gainazal distiratsuaren eta zehaztasun tekniko milimetrikoaren azpian adimen emozionalaren eta adierazpen-trebetasunaren erreserba ugari daude. Bere gaitasun bokal eta intuitiboari esker, Erdi Aroko, Errenazimentuko eta Barrokoko bere errepertorio gogokoenean sentitzeko moduko gogo-aldarteen kontraste biziak proiektatzen ditu soprano britainiarrak, erraztasun ia jainkotiarrarekin, batez ere Hildegard von Bingen, Monteverdi, J. S. Bach, Handel eta Vivaldiren lanetan».
Davidsonen diskografiak hamarkada bat baino gehiagoko grabazioak biltzen ditu, eta gehienak bakarlari gisa, hala nola hauek: Händelen Jephtha, Acis eta Galatea, Silete venti, Monteverdiren Vespro della beata Vergine (1610) eta Pianto della Madonna, J. S. Bachen Meza Luteranoak, Purcell, Vivaldi eta beste hainbat konpositore barrokoren obrez gain.
Bakarkako diskoak ere grabatu izan ditu, Hildegard von Bingen eta John Dowlanden musikarekin. «Grace Davidsonen Pie Jesu paregabea da». Horiek izan ziren Richard Morrisonen hitzak BBCko Radio 3 irratian, Fauréren Réquiema abesten entzun ondoren (Londresko Orkestra Sinfonikoarekin eta Tenebrae Nigel Shortekin).
Gracek harreman emankorrak izan ditu, halaber, konpositore garaikide eta zinematografiko askorekin, hala nola hauekin: Joe Hisaishi, Harry Gregson Williams, Hanz Zimmer, Howard Shore eta Eric Whitacrer; bereziki nabarmentzekoa da Max Richterrekin duen harremana, zeinak ahots bakarlari gisa aukeratu baitzuen bere 8 orduko Sleep obrarako; mundu osoan zehar jo izan da lan hori, Sydneyko Opera House, Txinako Harresi Handia, etab.
Londresen jaioa, Davidsonek haurtzaroan hartu zion gustua kantuari. Sukaldari-ikasle gisa denbora-tarte labur batean lan egin ondoren, Londresko Royal Academy of Music ikastetxean hasi zuen bere ibilbidea bekadun gisa. Informazio gehiagorako: gracedavidsonsoprano
Bilboko Koral Elkartea
1886an sortua, Bilboko Koral Elkartearen ospe handia ehun eta hogeita hamar urte pasatxoko historian bere koruak zuzendu dituzten maisu nabarmenei esker finkatu da; gaur egun, Enrique Azurza da zuzendari artistikoa. Erakundeak hiru koru — helduena, gazteena eta haurrena—, musika-ikastegi bat eta eskola- eta gizarte-koruek osatutako Eskolan Kantari sarea biltzen ditu (azken horretan, mila lagunek baino gehiagok hartzen dute parte). Ehun kidez baino gehiagoz osatua, Bilboko Koral Elkarteak Espainiako ia orkestra guztiekin abestu du, baita nazioarteko orkestra nagusiekin ere. Besteak beste, obra hauen emanaldiak eskaini izan ditu: Usandizagaren Mendi Mendiyan; Brittenen War Requiem, J. C. Perezen Saturraran, Calixto Bieitorekin Arriaga Antzokian; Hatzisen Everlasting Light-en estreinaldiak, Gernikan, Bilbon eta Madrilen; Moreno Buendíaren Stabat Mater Murtzian, bertako Eskualdeko Orkestra Sinfonikoarekin; Theodorakisen Zorba Grekoa ballet sinfoniko-korala, Igor Yebrarekin eta Turkiako Operako Ballet Nazionalarekin; Prokófieven Alexander Nevsky; eta Orffen Carmina Burana, Galiziako Orkestra Sinfonikoarekin. Berriki, Espainiako Orkestra eta Koru Nazionalen 22-23 denboraldiaren inaugurazioan parte hartu du, Ligetiren Requiem kantatuz; Zubiaurreren La Pasión lanarekin bira egin du Erroman, Madrilen eta Bilbon; Soriako Udazken Musikalaren 31. edizioaren inaugurazioan izan da, BOSekin batera Haydnen Sorkuntza interpretatuz; Euskadiko Orkestraren 23-24 denboraldiaren hasieran ere bai, Mahlerren 3. Sinfonia eskainiz. Gure lurraldetik kanpo egindako ibilbideaz gain, Koral Elkarteak arreta berezia eskaini izan dio beti euskal konpositoreen lanari, haien obren berreskurapena sustatuz, eta ohiko taldea da tokiko eszenan, Bilbao Orkestra Sinfonikoarekin harreman estua izanik, hura sortu zenetik, haren abonu-programetan parte hartuz eta Euskal Opera (Maitena eta Mirentxu) proiektuan kolaboratuz. Egindako lanagatik, Arte Ederren Urrezko Domina, San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademiaren Ohorezko Domina eta Bilbo Hiriko Urrezko Domina jaso ditu, besteak beste.
Koru sinfonikoa: Enrique Azurza
Euskeria korua: Urko Sangroniz
Haurren korua: Jose Luis Ormazabal
Fran Walsh.
Kanta-idazlea
2004an, Fran Walshek egokitutako gidoi onenaren, jatorrizko abesti onenaren eta film onenaren hiru Oscar sari jaso zituen Eraztunen Jauna: Erregearen Itzulera filmean egindako lanagatik. Eraztunen Jauna: Eraztunaren Elkartea pelikulan gidoigile gisa egindako lanagatik oscar bat, BAFTA bat eta WGA bat jasotzeko izendapenak izateaz gain, AFI Film Award sari bat irabazi zuen Peter Jackson, Barrie Osborne eta Tim Sandersekin batera. Peter Jacksonekin lankidetzan idatzitako Heavenly Creatures filmerako gidoiagatik jaso zuen Walshek Oscar sarietarako lehen izendapena. Walshek musika-ikasketak ditu, eta Victoriako Unibertsitatean literatura ingeleseko espezialitatea amaitu eta gutxira hasi zen lanean gidoigile gisa.
Philippa Boyens
Idazlea
Philippa Boyensek –Eraztunen Jauna trilogiarekin gidoilari gisa debutatu zuenak–, egokitutako gidoi onenaren Oscar saria irabazi du, Eraztunen Jauna: Erregearen Itzulera filmarekin. Horren aurretik, Oscar, BAFTA eta Writers Guild of America Award banatarako izendapenak jaso zituen besteak beste. Boyensek antzerkigintzan lan egin izan du antzerkigile, irakasle, ekoizle eta editore gisa. Boyens zinemara igaro zen Zeelanda Berriko gidoigileen gremioko zuzendari gisa denbora-tarte labur bat eman ondoren. J. R. R. Tolkienen obra izugarri gustatzen zitzaiolako sartu zen proiektuan; izan ere, hamaika urte zituenetik da sagaren fan amorratua.
Peter Jackson.
Zuzendaria
Jacksonek historia egin du zineman Eraztunen Jauna film-trilogiarekin; mundu osoko ikus-entzuleek goza dezaketen bederatzi ordu diraute sagako filmok batera. Filmak kulturarteko fenomeno bihurtu dira mundu osoan. Tolkienen obraren aditu eta zaleen errespetua beretzeaz gain, egilearen eleberri klasikoak publiko gazteagoen artean ezagutarazi dituzte. Zuzendari onenaren, film onenaren eta egokitutako gidoi onenaren hiru Oscar jaso zituen Eraztunen Jauna: Erregearen Itzulera filmak.
Argitaratzeko eskubideen kredituak
Konposizio guztiak Howard Shorek (ASCAP) idatziak dira, hauek izan ezik:
Evenstar (Dúnedain bat konposiziokoa); musika: Howard Shore; letrak: J. R. R. Tolkien; David Salok itzulia sindarinera.
Valarren grazia (Bizi-ufada izenez ezaguna eta Arwenen patua konposizioan joa); musika: Howard Shore; letrak: Fran Walshen; David Salok itzulia sindarinera.
Haldirren aienea, Erretreta konposizioaren barnean; musika: Howard Shore; letrak: J. R. R. Tolkien.
Gollumen abestia, Benetan axola duten istorioak konposizioan joa; musika: Howard Shore; letrak: Fran Walsh.
Testu korala: J. R. R. Tolkien, Philippa Boyens eta Fran Walsh.
Honek argitaratua: New Line Tunes (ASCAP)
Hauek izan ezik: Evenstar, lehen zatia; Bizi-ufada; Evenstar, bigarren zatia; Haldirren aienea; Gollumen abestia; eta Evenstar, azken zatia, amaierako kredituak; New Line Tunes (ASCAP) eta South Fifth Avenue Publishing (ASCAP) taldeekin batera argitaratuak.
© 2002, eskubide guztiak erreserbatuak.
Eraztunen Jauna eta haren pertsonaien, ekitaldien, objektuen eta lekuen izenak The Saul Zaentz Company taldearen marka erregistratuak dira, Tolkien Enterprises izen komertzialarekin, eta New Line Productions, Inc. lizentziarekin. Eskubide guztiak erreserbatuta.
Shorek eskerrak eman nahi lizkieke honako hauei: Peter Jackson, Fran Walsh, Philippa Boyens, J. R. R. Tolkien, Ronald Wilford, Jean-Jacques Cesbron, New Line Cinema, Mark Ordesky, Paul Broucek, Stephen Einhorn, Michael Mulvihill, Danny Bramson, Lori Silfen, Elizabeth Cotnoir, Alan Frey, Ludwig Wicki, Pirmin Zängerle, Doug Adams, James Sizemore, Amy Baer, Tim Starnes, Jeffrey Markowitz, Javier Manzana, Benjamin Phelps, Carlos Ágreda eta Grace Davidson.
Ekoizleak
Columbia Artists Music, LLC:
Ronald A. Wilford - Presidente fundatzailea
Jean-Jacques Cesbron - Presidentea
Jeffrey Markowitz - manager nagusia & ekoizpen-ikuskatzailea
Javier Manzana - manager laguntzailea & ekoizpen-laguntzailea
Jonathan Parke - soinu-ingeniaria
Carlos Ágreda – zuzendari-laguntzailea
Howard Shore
Prince in New York Music Corporation
James Sizemore - Sinkronizazio Diseinua
Agur maitagarria
Salvador Cors, tronpen ataleko kidea, erretiroa hartu du 42 urtez BOSen parte izan ondoren.
Zorterik onena opa diogu hasi berri duen etapa honetan, eta bihotz-bihotzez eskertzen diogu zortzi bosturteko pasatxo hauetan egindako lana, izan ere, eskaintzeko zuen onena eman baitigu Orkestra hazten laguntzeko.
Musikariak
Kontzertinoa
Giulia Lucrezia Brinckmeier
Kontzertino gonbidatua
Elena Rey
Lehen Biolinak
Charles Bingham (1)
David García (2)
Claudia Bak
Alfonso Aldeanueva
Nora Bolinaga
María Díaz-Caneja
Samuel García
Iñigo Grimal
Yulia Gudimova
Jon Irizar
Amaia Lizaso
Mariena Sata
Lila Carolina Vivas
Francesc Mayor (M)
Bigarren Biolinak
Laura Delgado (1)
Andrea Cazzaniga (2)
Dan Caleb Alberganti
Lino Ayllón
Silvia Cantatore
Irantzu Goñi
Fedor Larionov
Azer Lyutfaliev
Emil Lyutfaliev
Yolanda Pereg
Pablo Val
Beatriz Alcalde**
Nicolás Fernández**
Matías Ezequiel Llona**
Sandra Stanculescu**
Gerard Palmer (M)
Biolak
Cristina Blanco Amavisca (1)
Lander Etxebarria (1)
Ara Cividian (2)
Ane Aguirre
Asier Arabolaza
Isabel Aragón
Juan Cuenca
Adriana Grigoras
Leire Moreno
Angela Calero**
Jorge Gallardo**
Iraide Sarría**
Biolontxeloak
Teresa Valente (1)
Diego Val (1)
Jaime Puerta (2)
Martin Henneken (2)**
Ignacio Araque
Carolina Bartumeu
Agata Gawinska
Zofia Kwarciany
Juliet Somervail
Annia Armengol (M)
Kontrabaxuak
Christoph Filler (1)
María Asua (1)
Gavin Cunningham (2)
José Garate
Ernesto González
Gabriel Leon
Flautak
Horacio Fdo. Parravicini (1)
Patricia Ruiz (1)
Pedro José Vela
Nestor Sutil (Piccolo)
Oboeak
Nicolas Carpentier (1)
Kyoko Watanabe (1)
Eduardo Benetó
Xabier Lijó (Corno Inglesa)
Isabel López**
Elsa Roch (Corno Ingelesa)**
Klarineteak
Carlos García (1)
Sandra Ibarretxe (1)
Antonio Prats
Luis Alberto Requejo (Klarinete baxua)
Fagotak
Pedro Pardo (1)
Santiago López (1)
Esther Gómez
Rubén Ferreira (Kontrafagota)
Tronpak
Luis Fernando Núñez (1)
Alberto Menéndez (1)
Estefanía Beceiro (1)*
Fernando Casado (3ª trompa)**
Javier García
David Montalt
Marc Vicedo (M)
Tronpetak
Vicente Olmos (1)
Carlos Roda (1)
Pedro José Extremiana
Esther López
Miguel Ángel Torres
Joel Fons**
Mikel Urreta**
Tronboiak
Alberto Urretxo (1)
Miguel Arbelaiz
Fernando Borja Martín**
José Benavent (Tronboi baxua)
Tuba
Javier Castaño (1)
Andrés Alcaraz (1)**
Tinbala
Actea Jiménez (1)
Perkusioa
Vicente Zaragoza (1)
Joaquín Carrascosa (2)
Narciso Gómez
Elur Arrieta**
José Luis Carreres**
Francisco Troncoso**
Harpa
Marion Desjacques (1)
Pianoa
Belén Sierra (1)**
Dultzimer
Nuno Miguel Tavares (1)**
(1) Bakarlaria.
(2) Bakarlariaren laguntzailea.
(M) Musikeneko ikaslea.
*Behin-behineko adskripzioa.
**Behin-behineko Kontratazioa.