ETA ARGIA EGIN ZEN

Nire obra guztiak Beethovenen bederatzigarren sinfonian du jatorria.
R. Wagner

Zer egin arrakasta ustekabean etortzen denean, bizitzaren amaieran? 1948an Varsoviatik bizirik ateratako bat estreinatu zenean, Kurt Frederickek argi izan zuen, Albuquerque Civic Symphony Orchestraren buru zela: obra osorik errepikatu. Eta ez pentsa Mexiko Berriko publikoa txalo errazekoa zela: bi urte geroago, Dimitri Mitropoulosen mailako behi sakratuak gauza bera egin behar izan zuen New Yorkeko Orkestra Filarmonikoaren publiko zorrotzak erakutsitako gogoberotasunaren aurrean.

Arrakasta edukitzera ohituta ez zegoen konpositore batentzat zen arrakasta: Arnold Schönbergentzat, hain zuzen ere. Eta arrakasta hura sistema dodekafonikoari leial izanda lortu izanak erakusten digu hunkitzeko gaitasuna ez dela erabilitako hizkuntzaren mendekoa; aitzitik, zerikusi handiagoa duela edukiarekin. Kasu honetan, edukia oso merkantzia sukoia zen. Vienako konpositoreak, Kalifornian erbesteratua zela, Varsoviako ghetto juduan gertatutako eszena bat berregin zuen. Narratzaileak, sprechgesang (ahozko kantua) teknikaren bitartez, istilu bat deskribatzen du: jende asko dago, pilatuta, eta soldadu naziak kolpeka ari zaie jendeari, hiltzeraino ia. Kaosaren erdian, gizonen kantua nagusitzen da, Shemá Israel otoitz hebrearra abesten. Hamahiru egun behar izan zituen Schonbergek musika kontakizun labur eta beldurgarri horri forma emateko, eta berehala bihurtu zen nazismoaren ankerkerien aurkako salaketaren ikur.

Hondamendi egoera horretan, etenaldirik egin gabe, Beethovenen 9. sinfonia baltsamo garbitzaile baten antzera sartzen da gure gaurko belarrietan barrena. Gaurko belarrietan, izan ere, 40ko hamarkadako frantses herritar bati, beharbada, Karajan gazte baten oroitzapenak etorriko litzaizkioke gogora, Hirugarren Reicheko loriarik handieneko obra Paris okupatuan zuzentzen. Kultura jabetzearen gauzak eta haren sinboloak. Saia gaitezen irudikatzen 1824ko maiatzaren 7an Vienako Kärnthertor-Theaterrera joateak gutako bakoitzarengan izango zukeen eragina, garai hartako jeinu handiaren sinfonia berri eta espero zenak erakarrita (11 urte igaro ziren aurrekoaz geroztik). Ziur aski, nahastuta aterako ginen antzokitik, mugimendu hain ezohiko haien luzerak haserretuta agian, mezuaren handitasunak liluratuta agian. Gauza segurua da duela 195 urte gure burua libre egongo zela gaur egun musika horrek duen esanahia baztertzen uzten ez diguten loturetatik.
Pentagrama horiek sentipen estramusikalak iradokitzeko duten ahalmena (egia esan, musika osoak du ahalmen hori) gaur egungo entzuleak nekez saihestu dezakeen herentzia bihurtu da kasu honetan, beste batzuetan baino gehiago.

Musika arloan orainaren lekuko izan beharrean iraganari begiratzeko dugun ohituraren ondorioz pilatutako ondareak aukera eman digu urruneko 1824. urte hartaz geroztik konposatu denaren zati handi bat ezagutzeko eta geureganatzeko. Horrela, publiko hura hainbeste nahastu bide zuten berrikuntza formalak ez dira guretzat tradizioaren beste alderdi bat baizik. Baina, hala ere, ez dugu ahaztu behar Beethovenek iragartzeko zuen botere izugarria; sortzaile garbi baten adierazpen zintzotik abiatuta ateak zabaltzeko zuen gaitasuna. Azter dezagun labur-labur zer harritu zuen gehien orduko entzulea. Alde batetik, sinfoniari ahots lengoaia eransteko ideia ez zen guztiz berria, ez Beethovenengan (jada egina zuen, gainera, Oda Pozari melodia entseatuz, Fantasia do minorrean piano, abesbatza eta orkestrarako lanean, 1808an), ez beste konpositore batzuengan ere (Peter von Winterren Batailaren sinfonia, edo Vinzenz Maschek), baina kantuaren
anplitudeak, haren adierazpen epikoak, esparru guztiz berria adierazi zuen, eta ez zen inor han egotera ausartu, Gustav Mahler izan ezik, baina handik denbora askora. Beste alde batetik, Beethovenek sistema formal klasikoarekiko haustura aurreratzen du, zeina dagoen sonata formari lotua, eta haren ordez sortzailearen borondate partikularrari soilik kontu egiten dioten garapen motak baliatzen ditu. Ludwigek eskutik eramaten gaitu. Hainbeste urteren ondoren, bidea liluragarria da oraindik ere, eta, jeinuak ukitutako obrekin gertatzen den bezala, sorpresaren bat izaten du entzuten den aldiro.

Panorama horretan, musika analisi ilunak alde batera uztea komeni da, eta hobe da mugimendu bakoitzaren atzean dagoen asmo poetikoa asmatzera jolastea. Agian oso argia zen Beethovenen asmoa, baina ez hainbeste interpretatu zutenena. Robert Schumannek honela esan zuen horri buruz: “Obran poesia forma guztiak uztartzen direla ematen du. Lehen mugimenduan, epika; bigarrenean, umorea; hirugarrenean, lirika; laugarrenean –horien guztien konbinazioa– drama”. Eta aurrerago, “sinfoniak gizakiaren sorkuntzaren historia kontatzen du: lehenik kaosa, gero Egin bedi argia jainkozko agindua, ondoren eguzkia igotzen da lehen gizonaren gainean, zeina zoratzen dagoen distira horrekin, azken batean, Pentateukoko lehen kapitulu osoa da”. Beste interpretazio ohikoago baten arabera, lehen mugimendua Unibertsoaren patua eta ordenaren ernaldia da; bigarrena sexualitatea eta energia fisikoa; hirugarrena Maitasuna; eta laugarrena, hemen
ez dago zalantzarik, Anaitasuna eta Poza. Edozein modutan, garapen poetiko-filosofiko hori azken mugimendu
sinestezinaren kausa da, 940 konpasez osatutako mosaiko hori, non gutxienez ondo bereizitako 12 sekzio bereizten diren. 25 minutu horiek, beharbada musikaren historiako ospetsuenek, funtzio bikoitza betetzen dute: obraren laburpena (Beethovenek aurreko mugimenduetako gaiak bideratzen ditu, harik eta koruaren motiboa onartzen duen arte, hari baxuak aurkeztua) eta sinfoniaren munduari alderdi dramatikoa eransten dion behin betiko aurrerapausoa.

Ezinezkoa da hitzen bitartez ematea musikaren edertasunari zor zaiona. Zuhurtasunak laburra izatea eskatzen du, eta hari uztea bere hizkuntzaz mintzatzen. Are gehiago kasu honetan, mezuaren garrantziak eta mezuan zehar dabilen hats epiko izugarriak erabateko erreferentzia bihurtu baitute lan hau mendebaldeko artearen historian.

B. P.

Mirjam Mesak, sopranoa

Mirjam Mesak soprano estoniarra 1990ean jaio zen, Tallinen, eta 2006an graduatu zen Tallinngo Musika Eskolan, Heli Taar-en tutoretzapean. Guildhall School of Music & Drama eskolan ohoreekin jaso zuen bere lizentzia kantuaren alorrean, Rudolf Piernay irakaslearen tutoretzapean. 2018/19 denboraldiaz geroztik, Opera Studioko kide da Bayerische Staatsoperde Munichen.

Mirjam abeslari eta irakasle onenekin aritu da, besteak beste, Helmut Deutch, Graham Johnson, Edith Wiens, Birgitta Fassbender, Eugene Asti, Julius Drake eta Stephan Logesekin. Bakarlari gisa, berriz, Londresko kontzertu areto onenetan aritu da, hala nola Barbican Hall, Milton Court Concert Hall (LSOren This is Rattle jaialdiaren barruan) eta Wigmore Hallen.

Bere azken konpromisoen artean honakoak daude: Mimi (La Bohéme), Clonter Operarekin eta Iolanta (Iolanta), Papagena (Die Zauberflöte), Erste Geist/Erste Uhr (Karl V) eta Blumenmädchen Bayerische Staatsoperren, batzuk aipatzearren.

Bayerische Staatsoperreko 2019/20 denboraldian kantatuko ditu Juliette (Die Tote Stadt), Taumannchen (Hänsel und Gretel), Esmeralda (Die verkaufte Braut), Xenia (Borid Godunov), Mignon (Mignon) eta Gianetta (L ‘elisir d’ amore). Kontzertuaren alorrean, Beethovenen 9. sinfonian parte hartuko du Nurembergeko Orkestra Sinfonikoarekin eta Kahchun Wongekin.

Mirjamen ikasketak eskuzabal babestu zituzten Help Musicians UK, Estoniako Ikasleen Funtsa eta Guildhall School Trustek. 2019an, Bavariar Artearen saria jaso zuen Arte Eszenikoen sailean (Bayerische Kunstdörderpreis, Der Sparte Darstellende Kunst).

Sofia Pavone, mezzosopranoa

Sofia Pavone italiar-alemaniar mezzosopranoak Hedwig Fassbenderrekin osatu zituen ikasketak Frankfurten. Richard Wagner Koloniako Elkarteak eta Frankfurt Bach Elkarteak beka bana eman zioten; Brigitte Fassbaender, Ramón Vargas eta Magreet Honig irakasleekin maisu eskoletara joan zen, eta duela gutxi lehen saria irabazi zuen Chant Lyrique de Canariko (Korsika) Concours Internationalen.

Kontzertuaren alorrean duen errepertorioa zabala da oso, Errenazimentutik musika garaikidera bitarteko musika hartzen baitu, eta emanaldiak eskaini ditu, besteak beste, Tonhalle Zürich, Muziekgebouw Amsterdam, Casino Basel, Goethehaus Frankfurt eta Laeiszhalle Hamburgen.
Alemaniako hainbat opera antzokik gonbidatu dute, hala nola Münster, Aachen, Gieemakume eta Frankfurt Operak.

Basilea antzokiko “Oper Avenir” abeslari gazteen proiektuko kide gisa, besteak beste, Dritte Dame (Zauberflöte), Lucienne (Die tote Stadt), Sélysette (Ariane et Barbe Bleue) eta Alexander andrearen (Satyagraha) rolak interpretatu ditu.
Sofia Pavonek Antonia (Tiefland) rolarekin egin zuen debuta Frantzian, Théâtre du Capitolen (Toulouse), Basileara itzuli aurretik, Erste Magd (Elektra) eta Gieära Dryade (Ariadne auf Naxos) paperekin.

Duela gutxi, Giorgio Battistelliren Arielleren papera egin du 7 Minuti – Consiglio di fabbrica (Giorgio Battistelli) filmaren mundu mailako estreinaldian, Lorraineko Opéra Nationalen (Nancy).

Richard Cox, tenorra

Richard Cox tenor amerikarrak ezaugarri lirikoak eta heroikoak uztartzen dituen ahots nabarmena du, operarako, kontzerturako eta errezitaldietarako guztiz egokia.

Richard Coxek garrantzizko antzokietan eskaini ditu emanaldiak: The Metropolitan Opera, Washington National Opera, Minnesota Opera, Chicago Opera Theater, North Carolina Opera, Des Moines Metro Opera, Lyric Opera of Chicago, Los Angeles Opera, New Orleans Opera, Opera San Jose, Glimmerglass Festival, Wexford Festival, Sächsische Staatsoper Dresden, Palau de la Música de València eta Teatro Municipal de Santiago de Chile. Frankfurteko Operako kide izan da, eta bertako hainbat ekoizpenetan parte hartu du.

Richard Cox, halaber, orkestra handiekin aritu da, besteak beste, Chicagoko Orkestra Sinfonikoa, Seattleko Sinfonikoa, Orkestra Sinfoniko Nazionala, Phoenixeko Sinfonikoa eta San Lucas Orkestra, Carnegie Hallen, Coloradoko Musika Jaialdian, I Musici de Montreal Ganbera Orkestran eta Britt Jaialdian.

Richard Coxek hainbat erakunderen bekak jaso ditu: George London Foundation, Sullivan Foundation, Opera Index Inc., Olga Forrai Foundation, Licia Albanese-Puccini Foundation eta Shoshana Foundation. Tennessee Technological Universityn, Florida State Universityn eta Juilliard Schoolen osatu ditu ikasketak.

Milan Siljanov, baxua eta narratzailea

Bayerische Staatsoperreko Artista Gazteen Programako kidea da gaur egun. Samlingeko artistak Guildhall School of Music & Drama (opera ikastaroa) eskolan ikasi zuen, Rudolf Piernay irakaslearen tutoretzapean. Wigmore Hall/Kohn Foundation International Song Competition nazioarteko lehiaketa ospetsuaren irabazlea izan zen 2015ean, Londresen.

Azken konpromisoen artean honakoak daude: Adriana Lecouvreur, Cileako Verbier Jaialdian, Valery Gergieven
gidaritzapean; Beethovenen 9. Sinfonia, Lausanneko Chambre Orchestrerekin, eta Joshua Weilersteinekin; Haydnen Nelson Meza Omer Meir Wellberrek zuzendutako Lyongo Orchestre Nationalekin.

Azken denboraldietako emanaldi nabarmenenak hauek dira: Winterreise, Cambridge Music Festivalen; Haydnen Nelson Meza, Staatskapelle Dresdenen, Omer Meir Wellberyren zuzendaritzapean Oxford Lieder Festivalen, eta Wigmore Hall, Nino Chokhonelidze pianistarekin.

Bayerische Staatsoper jaialdian egingo duen lehen denboraldian, Milanek paper hauek interpretatuko ditu: Antonio (Le nozze di Figaro), Nachtwächter (Die Meistersinger von Nürnberg), Tekunov (From the House of the Dead), Montano (Otello), Peter Besenbinder (Hänsel und Gretel), Sprecher (Die Zauflber), Schaunard (La bohème) eta Ein Cappadocier (Salome).

Bilboko korala (Enrique Azurza, zuzendaria)

1886. urtean sortu zen Bilboko Koral Elkartea ospetsua, eta ehun eta hogeita hamar urtetik gorako historian maisu handiak izan dituzte elkarteko abesbatzak zuzentzen. Hiru abesbatza ditu elkarteak —helduena, gazteena eta haurrena—; horretaz gain, musika eskola ere bada, eta ikastetxeetako abesbatzak eta gizarteko hainbat taldetako abesbatzak ere biltzen ditu; guztira, mila lagunek baino gehiagok parte hartzen dute proiektuan. 2016. urteaz geroztik, Enrique Azurza da zuzendari artistikoa. Bilboko Koral Elkartea ehun koralistak baino gehiagok osatzen dute, eta Espainiako orkestra gehienekin kantatu izan du, baita nazioarteko orquestra garrantzitsuenekin ere. Euskal Herritik kanpo ibilbide oparoa izateaz gain, koralak euskal konpositoreei eman izan die, bereziki, garrantzia, eta tokiko agertokietan ohikoak diren abesbatzetako bat da. Hala, Bilboko Koral Elkarteko taldeak ia orkestra espainiar guztiekin eta nazioarteko orkestra nagusiekin aritu izan dira agertokian. BOSekin duen harreman estuari esker, gainera, hainbat ikuskizunetan parte hartzeko aukera izan du: Brittennen War Requiem, Calixto Bietok ekoitzia; Bernsteinen I hate music, Arriaga Antzokian; Zorba Grekoa ballet sinfoniko korala, Turkiako Operako Ballet Nazionalarekin eta Igor Yebrarekin batera, Bilbao Arenan, Fair Saturday inauguratzeko ekitaldia; Musika-Música jaialdiaren inaugurazioa; eta dagoeneko klasikoak direnak: la Caixaren Mesias eta Gabonetako kontzertuak.

Erik Nielsen, director