Bere edertasunaz jantzirik

Ez dirudi programa bati oharrak egiteko mandatua jasotzen duenari dagokiona bere emozioez gehiegi arduratzea; nolabaiteko urruntze osasuntsu batek kontzertuaren edukiari buruzko datu batzuk zehaztasun handiagoz eta belarri guztien gusturako azaltzea ahalbidetzen du. Hala ere, zaila izaten da hori, irakurle maiteok, gure orkestra entzuteko auditorio honetan esertzen garen guztiok musikazaleak garelako eta zaila delako maite dugunari buruz aldentzez idaztea.

Eta normalean zaila bada ere, oraingo honetan ezinezkoa da, izan ere, komentarista hau inoiz baino inplikatuago dago gaur kontzertuan, eta haren bigarren zatiak Cántico espiritual (Kantu espirituala)-ren bertsioa aurkezten du, San Juan de la Cruzen testu harrigarria, Amancio Pradak (Dehesas del Bierzo, 1949) Segovian 1977an estreinatu zuena, duela urte batzuk estudio-ordu asko eskaini nizkion obra horri.

BOSen, zuzentzeko ohorea dudan Ondarreta abesbatzaren, Victor Pablo Perez maisuaren eta, jakina, Amancio Pradaren eskuzabaltasunak eta gogoak aukera eman dute Fernando Velazquez getxotarrak egindako bertsio sinfonikoa Bilbon entzuteko. Eta eskuzabaltasun hori bikoitza izan da, pandemiaren hasierak kontzertua bertan behera uztera behartu ostean, hasiera batean 2020ko martxorako aurreikusita baitzegoen.

Ahots-musika handi oro bezala, ezin da ulertu haren testurik gabe. Amancio Pradaren ahotsetik igaro dira gaztelerazko eta galegozko poetarik onenak. Bere karreraren hasieran aurre egin behar izan zion Juan de Yepesek Toledoko gatibutasunaren soledad sonora (soinudun bakardadea)-n sortu eta buruz ikasi zituen berrogei liretan taupadaka ari den música callada (musika isila)-ri gorputza emateko erronka handiari, handik irtetean idatzi ahal izateko.

Cantar de los cantares (Kantuen kantua) maitasun-irudi boteretsu askoren berregite askea da gazteleraz, zeinen distira ez baita galtzen, edertasunaz zamatzen baita; hain da boteretsua batzuetan bere botere oroitzailea, non autoreak berak ohartarazi baitzuen poema zentzu eta maitasun-esperientziaren modu desberdinetara ireki zitekeela (ez bakarrik jatorrizko asmo erlijiosoari): “Hobe da maitasunezko esaerak beren zabaleran uztea, bakoitza bere moduaren eta gogo-emariaren arabera balia dadin, gustu orori egokitzen ez zaion zentzura laburtzea baino”,

Amancio Pradaren musika bigarren azal bat bezala egokitzen da metrika homogeneora, baina ñabarduraz betea. Mirestekoa da nolako errespetuz hurbiltzen den bertsoen inguru leunetara; nola egokitzen dituen inflexio musikalak erritmoaren homogeneotasunera, ibilbidea apaintzen duten ñabardurak zehaztasunez nabarmenduz: aliterazio harrigarriak: un no sé qué que quedan balbuciendo (ez dakit zer totelka geratzen dena), al adobado vino (ardo ontzutuan)…; diréis que me he perdido (galdu naizela esango duzue)-ren armonia nahasia; ¡Oh, ninfas de Judea! (O, Judeako ninfak!)-en biraketa bitxiak.

Maria Zambrano filosofoa 1977an joan zen Cántico (Kantika)-ren lehen interpretazioetara, eta honako ideia hau nabarmendu zuen: “Hitz bakar bat ere ez zaigu galtzen bere orainaldi miragarrian modu pribilegiatuan ezagutzera ematen zaigun tokian. Ez da edertasunean galtzen; ez da ahotsean une batez ere horditzen. Musika eta ahotsa, beraz, ez dira erantsita agertzen, poematik bertatik aterata baizik. Hitzaren eta musikaltasunaren arteko ezkontza. Eta zerbait entzunezinagoa, zalantzarik gabe. Han egindako ezkontza en las subidas cavernas de la piedra, al monte y al collado do mana el agua pura (harriaren haitzulo garaietan, mendira eta ur garbiak darion lepora)”.

Azken batean, oinutsik dagoen musika da, eta Leongo kantariak hitz horrekin nabarmentzen du testura hurbiltzearen sinpletasuna, bere sonoritatea eta bere jariakortasun aparta azaleratzea ahalbidetzen duen elkarrizketa modu bat. Eta horrekin batera, bere zentzua: bidaia edo erromesaldi baten kontakizuna: Maitalearen bila irteten den Emaztea (como el ciervo huiste dejándome herido (oreinak bezala ihes egin zenuen ni zaurituta utzita), bilaketa eta topaketaren osotasuna. Ez da kontakizun lineal bat: bere zentzua, Víctor García de la Conchak ohartarazten duen bezala, ez da alegorikoa, sinbolikoa baizik: San Juanen  al toque de centella (tximista ukituarekin) irudi argitsuetatik pasatzean gozatzen den topaketarako ibilbide bat.

Beraz, mugimendua, hurbilketa, arima erromesaren ibilbidea da musikak transmititu behar duen lehen irudia. Horregatik doa poeman jariatzen den ur garbia bezala. Beheranzko bigarren txikiago baten errepikapenez osatutako motibo xume batek irekitzen du lana eta bukaeraraino zeharkatzen du, bederatzi eszenetan zehar berragertuz, modu ia simetrikoan jarriak, obra osatzen dutenak bidaia lasai baina nekaezin horren fluxu sinboliko bezala.

Horietatik, bosgarrena da (Vuélvete, paloma (Zoaz, usoa)) erdian dagoena eta obra osoari oreka ematen diona; bertan, loratutako mahastian maitaleen besarkada betetzen da. Ahotsa debozioz hertsatzen da hemen, musikak sotilki azpimarratzen duen maitasun betearen metafora miragarriak argitzen dituen korronte etengabe bat bezala: nuestro lecho florido, de cuevas de leones enlazado, en púrpura tendido, de paz edificado, de mil escudos de oro coronado… (gure ohe loretsua, lehoi kobazuloetakoa, lotuta, purpura etzanean, bake eraikian, urrezko mila ezkutu koroatuta…)

Gitarrak, bere aldetik, obraren barne denbora adierazten du, topaketarako urratsak aletzen dituzten irudi arpegiatu, urratu edo punteatuekin; bere diskurtsoan, Cántico (Kantika)-ren jatorrizko bertsioan, koru eta orkestran eraldatutako soka talde txiki bat zenarekin gurutzatzen da, bere funtzioa ahotsaren oihartzun izatea delarik; soinu-espazio osoa distiraraztea, musikari poetaren hitzek naturan aurkitzen duten distira emateko; maitasuna da izakiak argitzen eta eraldatzen dituena:

Mil gracias derramando (Mila esker isurtzen)
Pasó por estos sotos con presura (Presaka igaro zen baso hauetatik)
y yéndolos mirando, (eta begiratuz ibiltzen)
con sola su figura, (bere gorpuzkerarekin soilik)
vestidos los dejó de su hermosura (utzi zituen bere edertasunez jantzirik).
 

Horrela, denbora eta espazioa, erromesaldia eta behaketa, obraren ehunean elkarrekin bizi dira eta testuko irudiez elikatzen dira. Olerkariak eta musikariak sinboloaren malgutasuna aurkitzen dute, maitasuna bezala, esperientzia arruntean bananduta dagoena konbinatzeko: bertsoaren paradoxa liluragarriak: musika isila, soinudun bakardadea… eta musikaren eraginez denbora arrunta hedatzea. Horregatik obra hau entzutea eta horrela Cántico espiritual (Kantika espirituala) berrirakurtzea egunerokotasunetik aldentzen gaituen esperientzia bat da, eta beste paradoxa ahaztezin batekin Juan Ramón Jiménezek betiko unea deitu zuen horretan sartzen gaitu: maitasunaren boterearen agerpen bat, sakratua edo profanoa, mistikoa edo erotikoa (edo biak), gure bizitzaren mugak zabaltzeko; azkenean, karmeldar jakintsu xumeak gure hizkuntzako bertso ederrenetako batzuekin idatzita utzi zuen mezua, eta Amancio Pradak jaso, bizi, ibili eta kantatzen jakin du.

Cántico (Kantika)-ren aurretik, lehenengo zatian, 1886 eta 1888 artean Cesar Franckek idatzitako eta 1889an estreinatutako re minorreko Sinfonia monumentala agertzen da, hil baino urtebete lehenago. Franck alemaniar jatorriko belgikarra da, gaur egun Holanda denean jaioa eta frantziar nazionalizatua, eta bere musikan XIX. mendeko sinfonismo germaniarraren sendotasuna eta garapen tematikorako gaitasuna eta musika frantsesaren soinu-sentsibilitatea biltzen ditu. Musikagile frantsesen lana zabaltzeko sortutako Musika Elkarte Nazionalaren buru izatera iritsi zen. Eta oso esanguratsua izan zen irakasle bezala egin zuen ekarpena; Parisko kontserbatorioan organo-irakasle postua zuen arren, bere ikasgaiak konposiziora zabaldu ziren eta bere eskuetatik Vincent d ‘Indy, Ernest Chausson edo Gabriel Pierné bezalako talentu handiak pasa ziren.

Batez ere organo-jotzaile gisa jardun zuen bere bizitza profesional osoan, ez zen oso egile oparoa izan, eta sinfonia hau bakarrik utzi zigun, bere bizitzaren oso amaieran sortua. Zalantzarik gabe, musika erromantikoa da, eta sustrai germaniarra du, nahiz eta Paris jada frantses kolorearen eta soinuaren errebindikazioa bizitzen ari zen inpresionismo piktoriko eta musikalaren eta horren ondorioen bidez. Bertan, batez ere, Liszten arrastoa antzematen da, adibidez, lehen gaiaren laburpenean antzeman daitekeena, baina, hala ere, material asko sortzeko bezain hazi aberatsa duena eta kromatismoa (adibidez, lehen gai horretan bertan) musika koloreztatzeko eta garatzeko baliabide gisa erabiltzen den moduan. Hungariar maisuaren lanari eta bereziki bere poema sinfonikoei lotutako printzipioak dira.

Sinfoniak hiru mugimenduko egitura ezohikoa du. Mugimendu geldoaren ondoren itxuraz falta den scherzo-a, hala ere, horren erdian ezkutaturik dago, pasarte azkar eta asaldatuago baten forman, zeinak kontraste egiten baitu doinu pastoralaren baretasunarekin, ingelesezko adarrarekin erakutsita, zeinarekin hasten eta amaitzen baita.

Beraz, obra laburra da, baina garrantzi handikoa. Franckek, modu ziklikoan ulertzen du; honela, lehen eta bigarren mugimenduaren motiboak, azkenekoan berragertzen direlarik, obra ixteko. Oso gai argiak eta erraz ezagutzeko modukoak dira, eta gero beren aukerak moldatzen dituzte.

Organista kontrapuntuaren erabilera eskuzabalean aintzatesten da, baita orkestran soinu betea bilatzean ere, erregistro larrietan nahiz organo handi baten pedalean oinarrituta. Sonoritate honek, askotan, bere izaera boteretsua ematen dio, bere musika elementuen kontzentrazioak, adierazteko eraginkortasun handia ematen dion bitartean.

Kontzertu bat, beraz, soinuaren edertasunaz gozatzeko; oso tonu ezberdineko bi lan; soinu eta hedapen kutsukoa lehenengoa, eutsia eta mistikoa bigarrena. Goza dezazuela eta musikak bere edertasunez jantzita utz zaitzatela.

Iñaki Moreno Navarro

Amancio Prada.

Abeslaria

Amancio Pradak (Dehesas, Leon, 1949) konpositore eta interprete gisa egindako lan musikalak oinarri literario bat izan du beti, eta, bere diskografian zehar, ibilbide antologiko bat osatu du penintsulako lirikan zehar, galego-portugaldar lehen trobadoreetatik (XII. eta XIII. mendeak), eta Romancerotik, Juan del Enzina, Jorge Manrique, San Juan de la Cruz, Santa Teresa eta Rosalia de Castro, egile garaikideak ere badira, hala nola Federico García Lorca, Juan Ramón Jiménez, María Zambrano, Álvaro Cunqueiro, Carmen Martín Gaite, Agustín García Calvo, Luis López Álvarez, Antonio Pereira eta Juan Carlos Mestretik pasatuz.

Beste sari batzuen artean, Castelao de Galicia domina (1995), Premio Castilla y León de las Artes saria (2005), Grand Prix du Répertoire Sacem saria (Paris, 2008), Tenco saria (San Remo, 2010) eta Arte Ederretako Merezimenduaren Urrezko domina (2011), Premio da Cultura Galega saria (2019) eta Sevillako Unibertsitateko Kultura saria (2020) jaso ditu.

Diskografia:
Vida e morte (1974) Rosalía de Castro (1975) Caravel de Caraveles (1976) Cántico Espiritual (1977) Canciones de amor y celda (1979) Lelia Doura (1980) Canciones y soliloquios (1983) De la mano del aire (1984) Dulce vino de olvido (1985) Sonetos del Amor Oscuro (1986) A Dama e O Cabaleiro (1987) Navegando la noche (1988) Trovadores, Místicos y Románticos (1990) Emboscados (1994 Rosas a Rosalía (1997) 3 poetas en el Círculo (1998) De mar e terra (1999) Escrito Está (2001) Canciones del alma (2002) Sonetos y canciones de Federico García Lorca (2004) Hasta otro día, Chicho (2005) Rosalía siempre (2005) Huellas de Salamanca (2005) ZamorA (2006) Concierto de amor vivo (2007) Vida de artista. Canciones de Léo Ferré (2007) Coplas de Jorge Manrique a la muerte de su padre (2010) Del amor que quita el sueño (2011) Libre te quiero. Canciones de Agustín García Calvo. (2013) Federico García Lorca: Poeta en Galicia (2014) Resonancias de Rosalía (2014) La Voz Descalza de Teresa de Jesús (2015) Sonetos del amor oscuro, canciones y gacelas, de Federico García Lorca (2016) Yo con vosotros. Antonio Pereira (2017) Canciones de San Juan de la Cruz (2017) Cavalo Morto (2018) Gustavo Adolfo Bécquer (2020).

Coral Ondarreta Abesbatza.

Areeta-Getxoko Ondarreta Abesbatza gaur egun 54 kidek osatzen duten ahots mistoen taldea da.

2013tik, Iñaki Morenok zuzendaritza hartu zuenetik, Ondarretak nortasun musikal eta artistikoa hartu zuen, eta horri esker, besteak beste, “La Misa Criolla” Peruko “Alturas” taldearekin batera, (2015-2017) Haendelen “Messias” eta Mozarten “Requiem” ekitaldiei aurre egin ahal izan die, Bilboko BOS eta La Coral elkarteekin batera, La Caixa Fundazioak Bilboko Euskalduna Jauregian sustatutako partaidetza-kontzertuen barruan.

Kontzertu-programa trinkoa egiten du urtero Bizkaian eta Euskadin, eta emanaldiak eta birak egiten ditu Espainiako hainbat hiritan, bai eta Europan musika-tradizio handiena duen herrialderen batean ere, hala nola Alemanian, Frantzian, Txekiar Errepublikan, Hungarian, Maltan, Italian edo Belgikan.

Bere errepertorioak hainbat musika genero hartzen ditu: opera, zarzuela, oratorioak, poema sinfonikoak, habanerak, euskal musika polifoniko aparta ahaztu gabe. Bakarka aritu da, edo ganbera-orkestrekin edo nazioarteko orkestrekin batera, hala nola Ukrainako Sinfonikoa, Krakoviako Sinfonikoa, BOS edo Donostiako Ganberakoa.

Abiarazten dituen proiektu guztietan kalitatea bilatzea du ezaugarri. Batez ere, bere errepertorioko piezak aukeratzerakoan, originaltasuna ematen saiatuz, gutxi ezagutzen diren obra baliotsuekin, baita abesbatzen panoraman argitaratu gabekoekin ere.

Víctor Pablo Pérez.

Zuzendaria

Victor Pablo Pérez Burgosen jaio zen, eta Madrilgo Musika Errege Kontserbatorioan eta Municheko Hochschule für Musiken egin zituen musika-ikasketak.

Hasiera-hasieratik orkestra-zuzendaritzan espainiar balio handi eta goiztiarretako bat izan zen, 1980 eta 1988 artean Asturiasko Orkestra Sinfonikoaren zuzendari artistikoa eta titularra izan zen, eta 1986 eta 2005 artean Tenerifeko Orkestra Sinfonikoaren zuzendari artistikoa eta titularra izan zen, Espainiako panorama sinfonikoaren erreferente nagusia bihurtzen zen taldea.

1993an, Galiziako Orkestra Sinfonikoaren gidaritza hartu zuen, eta 2013ko abuztura arte aritu zen horretan, eta, aldi horretan, aho batez onartu zen taldeak lortutako bikaintasun-maila.

Sari ugari jaso ditu:

Espainiako Irrati Nazionalaren Ojo Crítico Saria (1990), Ondas Saria (1992 eta 1996), Musikako Sari Nazionala (1995), Arte Ederren Urrezko Domina (1999), Tenerifeko Orkestra Sinfonikoaren Ohorezko Zuzendaria (2006), Galiziako Orkestra Sinfonikoaren Ohorezko Zuzendaria (2013), Tenerifeko Santa Cruz hiriaren eta Tenerifeko uhartearen Seme Adoptiboa, Kanarietako Gobernuaren Urrezko domina, San Fernando (Madril) eta Rosarioko Andre Mariaren (Galicia-A Coruña) Arte Ederretako Errege Akademietako akademiko urgazlea.

Victor Pablo Perezek honako hauekin kolaboratu ohi du: Madrilgo Teatro Real, Bartzelonako Gran Teatre del Liceu, Coruñako Mozart Jaialdia,  Nazioarteko Kanarietako, Perelada, Granada, Santander, Schleswig Holstein Musika Jaialdiak, Madrilgo Bruckner Jaialdia, Rossini Opera Festival, Escorialeko San Lorenzo Jaialdia eta Donostiako Musika Hamabostaldia. Espainiako ia orkestra guztiak zuzentzeaz gain, nazioarteko hainbat alderdik gonbidatutako zuzendaria da: HR-Sinfonieorchester –Frankfurt, Berliner Symphoniker, Münchner Symphoniker, Dresdner Sinfoniker, Royal Philharmonic, London Philharmonic, Orchestra del Maggio Musicale Fiorentino, Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia di Roma, Orchestra Sinfonica Siciliana, Orchestra Sinfonica RAI di Roma, Orchestra Sinfonica di Milano Giuseppe Verdi, Orchestre National de Lyon, Orchestre National du Capitole de Toulouse, Jerusalemgo Orkestra Sinfonikoa, Poloniako Orkestra Nazionala, Helsingborgs Symfoniorkester eta Trondheim Symfoniorkester, Lisboako Gulbenkian Orkestra, etab.

Era berean, bakarlari handiekin kolaboratzen du: C. Zimerman, G. Sokolov, A. Volodos, L. O. Andens, P. Lewis, R. Blechacz, F. P. Zimermann, J. Rachlin, L. Kavakos, A. S. Mutter, Midori, Gil Shaham, N. Zneider, S. Chang, A. Steinbacher, G. Kremer, M. Vengerov, R. Fleming, Mª Bayo, A. Arteta, N. Dessay, N. Stutzmman, E. Podles, V. Kasarova, F. Cedolins, I. Mula, P. Domingo, R. Villazón, C. Álvarez, A. Murray eta M. Barrueco, besteak beste.

Musika Hedatzeko Zentro Nazionalak (CNDM) gonbidatu du 9 NOVENAS (Mahler, Bruckner, Beethoven, Schubert, Sostakowich, Dvorak, Mozart, Haydn eta Garay) saioa zuzentzeko, Musikaren Egunaren barruan, Madrilen dauden 5 orkestra erresidenteekin (One, ORTVE, OSM; ORCAM eta JONM) egun berean, proiektu horrekin erabateko arrakasta lortu zuen.

Era berean, eta gazteei arreta eskaintzeari dagokionez, Kanarietako Gazte Orkestraren zuzendari titular eta artistiko izendatu dute, eta, duela gutxi, kontzertu-bira handi bat egin du Txinako hiri garrantzitsuenetan barrena. Bira horrek bultzada handia eman dio nazioartean Kanarietako orkestrari.

2013ko irailean, Víctor Pablo Pérez Madrilgo Erkidegoko Orkestra eta Abesbatzaren zuzendari artistiko eta titularra izendatu zuten, eta, harekin, erreferentziazko proiektu didaktiko integral bat eratu du Espainian, hiru orkestra eta hiru abesbatza sortzeko.