Deskargatu pdf

Emozioen ostadarra

Gaur arratsaldeko egitarauak XX. mendearen lehen erdian idatzitako hiru lan entzunaldi proposatzen digu, eta horrek adierazten du denboran duten hurbiltasunak ez duela inolaz ere antzekotasun estilistikoa bermatzen. Aitzitik, guztiz kontrakoa adierazi behar dugu. Argi dagoena da hiru konposizioetan asmo adierazkor argia dagoela -desberdina, hori bai- asmo estetiko hagitz garrantzitsutik haratago. Presta gaitezen, hainbestez, ibilbide emozional luzea urratzeko, kolorez beteriko orkestra baten eskutik.

Dmitri Dmitrievitx Xostakovitx (San Petersburgo, 1906-Mosku, 1975) Romanovtarren Errusia inperialean jaio zen, tsarraren Neguko Jauregiaren aurreko sarraskia gertatu baino hilabete batzuk lehenago. Txikitatik sinetsi zuen Errusiako Iraultzaren ideietan, ideia horien perbertsioa ikusi eta pairatu zuen arte. Bere etxeko giro melomanoak -bere ama pianista profesionala zen-, bere formazioak eta, batez ere, bere talentu apartak, XX. mendeko musikari bikain eta polifazetikoenetako bat bilakarazi zuten. Hala ere, ideologia komunistaren ustelkeriak, hainbeste artista eta pentsalari aurretik eraman zituenak, Xostakovitxen izena ere desohorearen lokatzean murgilarazi zuen. Bere musika programetatik kendu eta laidoztatu egin zuten analista ezjakinek, eta bera ere irakaskuntzatik at utzi zuten, linbo nazkagarri eta isiltasun irrazional batera kondenatuz.

Musika izan zen, hain zuzen ere, Xostakovitxentzat bere pentsamenduaren baitan metatuz joan ziren beldur, susmo eta ziurtasun ugariei bide emateko kraterra. Bere arima sentiberak errealitate temati eta anker baten arriskua atzemanez joan zen. Bere sinesmen nahigabetuak bere ideietatik erauzteko baliatu zuen indarkeria erupzioan dagoen sumendi erraldoi baten elikagai izan zen.

La minorreko biolin eta orkestrarako 1. kontzertua obra pertsonal, sakon eta sentsitiboa da, 1947 eta 1948 bitartean idatzia; gainera, estreinatu behar ez zelako konbentzimenduarekin idatzi zuen Xostakovitxek. Izan ere, 1955eko urriaren 29ra arte itxaron behar izan zuen (Bigarren Mundu Gerrako azken preso alemaniarrak askatu eta egun batzuetara) Leningradoko Orkestra Filarmonikoarekin estreinatzeko, Evgeny Mravinskyren zuzendaritzapean. David Oistrakh biolin jotzaile paregabea, partituraren inspiratzailea eta Xostakovitxen lagun leial eta maitatua, bakarlari jardun zuen orduko hartan.

Kontzertuak biolinaren ezaugarri nabarmenetako bi aztertzen ditu: bere izaera kantaria eta hark eskaintzen dituen aukera tekniko adierazkorrak. Baina XX. mendeko orkestra-konpositore garrantzitsuenetako baten sinfonismoaren alderik onena ere eskaintzen digu. Izan ere, orkestra kolore-paleta zabal bat izan zen Xostakovitxentzat, emoziorik bizienak eta sentimendurik leunenak adierazte aldera. Bere orkestrazio indartsu eta ñabartuak errusiarrek mosaikoekiko duten antzinako gustua islatzen du, non xehetasun ezkutuenen sotiltasuna multzoaren handitasuna bezain baliotsua den. Biek hunkitzen eta harritzen gaituzte.

Kontzertu honetan orkestrazioa zabala da, baina, modu originalean, tronpeta eta tronboien distirari uko egiten dio, eta entzulea gogoeta oniriko batean murgilarazten du Nokturnoaren bitartez. Ondorik, Scherzoaren kitzikapena dator, eta bertatik sortzen dira, muturreko instrumentu-erregistroen eta orkestra-lerro bereizien artean, melodia-jauzi handiegiak eta etengabe errepikatzen diren eskema melodiko-erritmikoak; horien artean, musikagilearen inizialak jasotzen dituen motibo musikala nabarmentzen da: DSCH edo, gauza bera dena: re, mi bemol, do, si. Oistrakhek uste zuen biratze zorabiagarri eta geldiezin horretan “deabruzko eta nahaspilazko zerbait” zegoela. Baina giroa berriro aldatzen da Passacaglian, eta halako saihestezintasun-kutsu batez bustitzen da. Oraingoan, gaia erregistro larrian aurkezten da eta koral moduko bigarren ideia batekin leuntzen da; horrek musika progresio geldiezinean murgiltzea eragiten du. Bakarlariaren melodiak edertasun iluna hartzen du, eta kadentzia luze bat sortzen da, orkestrak Burlesque “atakatzen” duenean eteten dena. Amaiera horretan, energia besaulki-patiorantz bultzatzen da, trepak-aren berezko indarrarekin eta abiadurarekin. Trepak-a errusiar dantza herrikoia da, bere indar osoa bor-borka askatzen duena, tentsio handiz eta zalaparta saihesten ez duen indarrez eta umorez.

Musikak arnasa hartzeko eta esan ezin zuena hitzez kontatzeko aukera eman zion Xostakovitxi, bere arima bere pentagrametan modu berezian sublimatuz; izan ere, musikak bere beldur, desira eta ideien kadentziaz taupaka jarduten du.

‘Alsinoren heriotza’ poema sinfonikoa da, eta Pedro Prado herrikidearen izen bereko eleberria du abiapuntu. Bost zatitan banatuta dago, eta narrazioak protagonistaren, Ikaro moduko pertsonaia baten bizipenetan nagusi den egoera bat aztertzen du. Lehenengo atala erorikoaren topikoan zentratuta dago; bigarrena errebelazioan eta hegaldian; hirugarrena abenturaren, ekaitzaren eta bakardadearen ingurukoa da; laugarrenean, Alsino izuaren, presondegiaren, alferrikako maitasunaren eta alderrai-bizitzaren biktima da. Itsutasuna, abandonua eta sua dira nagusi azken sekzioan. Egitura literario horrek gidatzen du Lengen poema sinfonikoaren egitura formala, Alsinok erabiltzen dituen gogo-aldarteak gogora ekartzen dituen hizkuntza espresionistan oinarrituta. Tonalitateen transformazioak, testurak eta orkestrazioa dira Lengek egoera psikologiko horiek deskribatzeko erabiltzen dituen tresnak, programa-peripezia bazter utzita. Eta hegaldiaren oldarraldiez eta Alsinoren erorketaz ari bagara, oroitzapen mingarriz eta min fisiko eta psikikoz josia dagoen landa-gizonen logika latz eta ezjakinaren eta grabitate ugarien gainetik aske eta garaile altxatzeko irrikaren arteko dikotomia islatzeko da. Izan ere, dikotomia hori berarengan gauzatzen da. Kontraesan horri aurre egiteko, Lengek musikarekin deskribatzen du pertsonaiari gertatzen zaionaren handitasun espirituala, Pradoren kontakizunean islatzen diren pasarte ezberdinetan arreta jartzeke. “Hegan egitea beti izan da niretzat gozamen mingarria!” dio Alsinok poema sinfoniko honetan (bere generoko lehena Txileko literatura musikalean). Poema sinfoniko hau 1922ko maiatzaren 20an estreinatu zuen Txileko Orkestra Sinfonikoak, Armando Carvajalen zuzendaritzapean.

Richard Strauss (Munich, 1864 – Garmisch-Bavaria, 1949) tronpa-instrumentista bertutetsu baten semea zen, eta Bavariako gorteko orkestran aritzen zen lanean. Klasizismo musikalean hezi zuen semea, wagneriar korronte boteretsutik aldentzen saiatuz. Baina konpositore gaztea diskoloa izan zen -edozein neraberi dagokion bezala- eta ez zituen aitaren aginduak jarraitu. Bere karreraren hasieratik operan interesatu zen, eta wagneriar estiloko ahots-obrak idazten hasi zen; geroago, berehala erreparatu zion espresionismoz eta psikologiaz blaitutako testuinguru alemaniar berriari. 1905ean Salome lan musikal lotsagabea estreinatu zuen, Oscar Wilderen izen bereko dramatik abiatuta. 1909an, Salomeren lengoaia harmonikoki aurreratua are gehiago bihurritu zen, Elektra bere hurrengo opera sortuz, Hugo von Hofmannsthalen drama batean oinarritua. Musikaren mundua eskandalizatu ondorik, Straussen idazkera baretu egin zen. Gogora ekarri ote zituen konpositoreak aitaren aspaldiko aholkuak? Estilo berri horrek Arrosaren zaldunaren edertasun arin eta distiratsuan hartu zuen forma. Dresdengo Königlisches Opernhaus-en, 1911ko urtarrilaren 26an, Ernst von Schuch-en zuzendaritzapean estreinatutako hiru ekitaldiko opera da. Obra maitasunaren alegatu musikala da. Baina, era berean, denbora gu guztiontzat zein setatsu igarotzen den gogorarazten digu. Horiek dira, seguru asko, libretoaren bi gai nagusiak, baina giza grinak ere nabarmentzen dira, hala nola harrokeria eta handinahia, eta bertute bakan eta baliotsuak, hala nola uko egitea eta eskuzabaltasuna. Hori guztia endredozko komedia gogoeta transzendentalarekin modu sinesgarri eta miresgarrian lotzen duen trama batean ehunduta dago. Lotura hori libretistaren talentu mugagabeari esker bakarrik izan zen posible. Libretista hori Hugo von Hofmannsthal izan zen. Dramaturgo, poeta eta saiogile vienar honek –”perfekzio goiztiarraren mirari handienetako bat”, Stefan Zweigen iritzian– Straussekin kolaboratu zuen pare bat urte lehenago Elektra-n; ondorik, Ariadne Naxosen, Itzalik gabeko emakumea eta Arabella obretan ere kolaboratu zuen. Zweigek berak miretsirik aitortzen zuen ez ziotela poeta garaikide bakar bati ere entzun “Hofmannsthalenak bezain bertso perfektuak, plastikotasun bikainekoak, musikaz blaituak”. Ziur aski, Richard Strauss ere ezaugarri baliotsu horiez jabetu zen; hain zuzen ere, idazlearekin izandako lankidetza biziki baloratu zuen, halako moldez non honako hau ere adierazi baitzuen: “elkarrekin lan egiteko jaio gara”.

Hamarkada batzuk geroago –lehen bertsioa 1934koa da eta geroagokoa 1944koa– operan agertzen diren bals batzuk Suite batean bildu ziren, non sotiltasun erritmikoa, kolore harmonikoa, tinbreak eta birtuosismo instrumentala, jatorritik intriga sozialaren eta maitasunaren aldarrikapenaren artean kulunkatu zuen trama baten zerbitzura jartzen diren, orkestrazio hutsa ez den hamazortzigarren gizaldiko testuinguru batean. Baina libretistaren asmoa, bere garaian, ekintza Maria Teresaren Viena hirian kokatzea izan zen, bals sail batekin girotuta. Bals horiek nagitasun atsegingarri batekin hasten dira, eta apoteosi neurrigabe batekin amaitzen; zentzu horretan, paradoxa bat gertatzen da, artistaren keinu ironikoa izaki. Vienako balsa ez zen existitzen orduan, XIX. mendetik aurrera nazioartean ospetsu egin zen moduan. Nolanahi ere, edertasunaren aurrean egoteak gure belarrientzat dakarren atseginak anakronismo oro barkatzen du. Horrezaz gainera, Richard Straussek Viena ez ezik, bere abizen bera daraman musikari austriarra ere omendu zuen partituran. Horrela, suite honek Johann Strauss semearekin zuen zorra onartu zuen, Vienako jenio aberatsarekin zuen zorra alegia. Hura gabe, argiro esan zuenez, ezingo zituzkeen Arrosaren Zaldunaren balsak konposatu.

Hagitz programa egokia eta iradokitzailea da, musikarekin batera emozioen zurrunbiloa gogoratzea eragiten duena, gure bizitzak zeharo koloreztatuz. Goza ezazue.

Mercedes Albaina

Sergei Dogadin.

Biolina

Sergei Dogadin nazioarteko ospea erdietsi du biolin-lehiaketa ospetsuetan lorpen nabarmenak eskuratu ondorik. Eta hala da, Dogadin bere belaunaldiko biolin-jotzaile onenetakoa da. Bere garaipenen artean honako hauek daude: Moskuko XVI. Nazioarteko Txaikovski Lehiaketako Lehen Saria eta Urrezko Domina (2019), Hannoverreko Joseph Joachim Nazioarteko IX. Biolin Lehiaketako Lehen Saria (2015) eta Singapurreko Nazioarteko Biolin Lehiaketako Lehen Saria (2018).

2002an San Petersburgoko Areto Filarmonikoan Vasily Petrenkoren zuzendaritzapean debuta egin zuenetik, Dogadin mundu osoko eszenatoki ospetsuetan aritu da; adibidez, ondoko hauek dira eszenatoki horietako batzuk: Berlingo Filarmonikoa, Vienako Musikverein, Royal Concertgebouw Hall, Koloniako Filarmonikoa, Tokioko Suntory Hall, Madrilgo Auditorio Nazionala, Buenos Airesko Colón Antzokia, Zuricheko Tonhalle, Stockholmeko Berwaldhallen, besteak beste.

Bakarlari gisa une aipagarrietan hainbat orkestrarekin hartutako konpromisoak nabarmendu dira. Ondoko hauek dira orkestrok: Londresko Orkestra Filarmonikoa, Royal Philharmonic Orchestra, Berlingo Sinfonikoa, Royal Concertgebouw, Municheko Filarmonikoa, NDR Radiophilharmonie, Budapesteko Sinfonikoa, Shanghaiko Sinfonikoa, Taiwango Orkestra Filarmonikoa, Singapurreko Sinfonikoa, Mendebaldeko Australiako Sinfonikoa, Mariinsky Antzokiko Orkestra, eta San Petersburgoko Orkestra Filarmonikoa, besteak beste.

Sergeik hainbat zuzendari nabarmenekin kolaboratu du. Hona hemen horietako batzuk: Yury Temirkanov, Valery Gergiev, Vladimir Ashkenazi, Thomas Sanderling, Vasily Petrenko, Vasily Sinaisky, Elisabeth Leonskaya, Vladimir Spivakov, Daniil Trifonov, Klaus Mäkelde, Denis Kozhuhin, Pierre Amoyal, Andreas Ottensamer, Andrew Manze, Shlomo Mintz, Anu Tali, Muhai Tang, Ken Takaseki, Saulius Sondeckis, Nicholas Carter, Michade Nesterowicz.

Sergei Dogadinen emanaldi ugariak mundu osoan zehar transmititu dira eta plataforma askoren bidez iritsi dira entzuleengana. Hona hemen plataforma horietako batzuk: Mezzo classic (Frantzia), Medici.tv, European Broadcasting Union (EBU), BR Klassic, WDR eta NDR Kultur (Alemania), YLE Radio (Finlandia), NHK (Japonia) eta BBC (Erresuma Batua).

Sergeik San Petersburgoko Musika Kontserbatorioan ikasi zuen Vladimir Ovcharek irakaslearekin, Koloniako Goi Mailako Musika Eskolan; Mihaela Martin irakaslearekin ere ikasi zuen, Grazeko Musika Unibertsitatean eta Vienako Musika eta Arte Unibertsitatean, Boris Kuschnir irakaslearekin.

2022tik, Dogadin irakaslea da Katarina Gurska Goi Mailako Zentroan (Madril, Espainia).

Sergei Dogadin Niccolo Paganini eta Johann Straussen biolinekin aritu izan da hainbat jaialditan.

Luis Toro Araya.

Zuzendaria

“Musika emozioak dira “, dio Luis Toro Arayak. Txiletar zuzendariak nazioartean atentzioa ematen jarraitzen du bere ibilbide bikainagatik. 23/24 denboraldiak Espainiako Orkestra Nazionaleko Zuzendari Laguntzaile gisa berritzea ekarri du, baita hainbat debutetan ere zenbait orkestrarekin, hala nola Txileko Opera Nazionalarekin, RTVEko Orkestra Sinfonikoarekin eta Dresdner Philharmonie orkestrarekin.

Toro Arayak publikoari emozioz beteriko interpretazioak transmititzen dizkio, musikariekin oso modu pertsonal eta harrigarrian konektatuz. Ikuspegi perfekzionistarekin, interpretazio bakoitzean kolore finen paleta zabal bat eskaintzen du orkestra-soinuan. Luis Toro Arayak Espainiako Orkestra Nazionaleko zuzendari laguntzaile gisa duen lankidetza berrituz ekingo dio denboraldi honi. 2023an, gainera, Los Angelesko Filarmonikoaren Dudamel Fellowshipeko kide izan zen, Gustavo Dudamel, Zubin Mehta eta Susanna Mälkki zuzendariekin lankide jardunik, eta orkestraren buru, Stravinksyren ‘Suzko Txoria’rekin aurkezpen goraipatuak eginez.

Toro Arayak arrakasta handiz parte hartu du hainbat lehiaketatan, eta Zuzendari Gazteentzako Sariaren finalista izan da Herbert von Karajan 2021, non Salzburgoko Zinemaldiaren 100. edizioan Camerata Salzburgo zuzendu baitzuen. Horrezaz gainera, Liejako Nazioarteko Zuzendaritza Lehiaketan saritua izan da, eta Opera Award eta Audience Award sariak irabazi ditu Rotterdameko Nazioarteko Zuzendaritza Lehiaketan (ICCR). 2022/23 denboraldian, estreinaldi arrakastatsuak egin ziren orkestra hauekin: Espainiako Orkestra Nazionala, Los Angelesko Orkestra Filarmonikoa, Liègeko Orchestre Philharmonique Royal, Braunschweigeko Staatsorchester, Asturiasko Printzerriko Orkestra eta Valdiviako Ganbera Orkestra. Etorkizuneko konpromisoen artean Suitza, Alemania, Espainia, Belgika eta Latinoamerikako kontzertuak daude.

Txileko San Vicente de Tagua herrian jaio zen 1995ean, eta biolina ikasi zuen Txileko Unibertsitateko Arte Fakultatean eta Musika Eskola Modernoan, Alberto Dourthé Castrillónekin. Ondoren, Txileko Orkestra Sinfoniko Nazionaleko kide izan zen 2014tik 2017ra. 2015ean orkestra-zuzendaritzako ikasketak hasi zituen Jorge Rotter, Leonid Grin, Garrett Keast eta Helmuth Reichel Silva zuzendariekin.

Eskola magistraletan, Bernard Haitink, Paavo Järvi, James Lowe eta Larry Rachleff zuzendariekin lan egin ahal izan du. Luis Toro Arayak orkestra zuzendaritza ikasi zuen Weimarko Franz Liszt Musika Unibertsitatean Nicolás Pasquet irakaslearekin eta Zuricheko Arteen Unibertsitatean Johannes Schlaefli irakaslearekin.