KLASIZISMOAREN ETORKIZUNA: RICHARD WAGNER ETA VIENAKO LEHEN ESKOLA

Richard Wagnerren inguruan esan ohi diren topiko gutxi asko bidegabeen artean, bada bat dioena haren hizkuntza zeharo aldenduta zegoela XVIII. mende bukaerako Vienako klasizismoaren unibertsotik. Hala, Richard Wagnerren jenioa gehiago lotu izan da Vienako Bigarren Eskolak ekarri zuen erromantizismoaren ondorengo abangoardiari bidea zabaldu izanarekin, Haydnen eta Mozarten Lehen Eskolaren ondarea –Beethoven berantiar baten bidez jasotakoa– beragan gauzatu zen moduarekin baino. Musika-arloan zehazki, esan liteke historiografiak Arnold Schoenberg izendatu duela Wagnerren bermatzailerik bikainena. Hala eta guztiz ere, Wagner arretaz entzunda, Franz Joseph Haydnek eta Wolfgang Amadeus Mozartek beraiek klasizismoa gainditzeko jorratutako bideak ikusiko ditugu, muturrera eramanda, eztanda batean, Wagnerren kasuan. Eta hori hiru alderditan, gutxienez, frogatu liteke.

Lehenak zer ikusia du gorteari lotutako musika-ekoizpenak izan zuen krisiarekin, zeinean Haydnen eta Mozarten ibilbide profesionalak erabakigarriak izan baitziren. Bigarrena, berriz, errepertorio sinfonikoa jotzeko orkestra finkoak ezarri izanarekin dago lotuta –eta hori XVIII. mendearen azken herenean gertatu zen– eta orkestra horien zabaltzeekin –ildo horretatik, Pariseko Sinfoniak (1785-1786) jauzi kualitatibo handia izan zen Haydnentzat; izan ere, Eszterháza gobernatzen zuela, hogeita bost bat musikari izango zituen bere kargu, eta Parisen, berriz, haren konposizioak jotzen zituen orkestrak berrogei biolin-jotzaile baino gehiago zituen!–. Bada beste alderdi bat, hirugarrena, frogatzen duena klasizismoak noraino zabaldu zituen ateak, eta bidea zabaldu, etorkizun zen Wagner agertu arte –kasu honetan ez Beethovenen bidez, baizik eta aukeran ahaztuegi dugun Carl Maria von Weberren bidez–, eta alderdi hori bereziki lotuta dago antzerki musikala berritzeko Mozartek hasi zuen bidearekin: eta ez naiz bakarrik ari helduaroan sortu zuen opera sorta bikainaz, baizik eta kontzerturako arien ekoizpen oparoaz ari naiz, zeinetan haren idazkera lirikoak gailurra egiten baitu, eta zeinak ahots-laborategi ezinbestekoak bihurtuko baitira XIX. mendearen atarian.

Pariseko Sinfoniak enkarguaren atzetik –eta haren atal bat da gaurko programan sartuta dagoen 82. sinfonia Do maiorrean–, pertsonaia berezi bat dago, bizitza laburra izan zuen aristokrata bat, familiatik jasotako dirutza oparo inbertitu zuena musika-mezenasgoetan: Claude-François-Marie Rigolet, comte d’Ogny, Intendant Général des Postes kargua izan zuena Frantziako eta Nafarroako errege Luis XVI.aren garaian (Luis “azkena”, Sans-Coulottes haien hitzetan). Sinfonia horietako edozein entzuteak Iraultzaren atarian zegoen –hiru urte eskas– Paris hartako musika-giroan murgiltzen du entzulea. Giro eta une hartan, musika-talentu handi bat agertzen zaigu, Joseph Boulogne, Chevalier de Saint-Georges, aita Guadalupeko lurjabe handia, eta ama, berriz, Afrikako esklaboa, eskrima jokalari aparta, biolin-jotzaile lehen mailakoa, opera-konpositorea –Ernestine haren lehen operaren libretoa Les liaisons dangereuses (Harreman arriskutsuak) obra idatzi zuen Pierre Choderlos de Laclos autorearena da–, lehen biolina Pariseko orkestra handienean, eta, geroago, Saint-Georges legioko koronela Frantziako Iraultzan; berak zuzendu zuen lehen aldiz Joseph Haydnen 82. sinfonia, Le Concert de la Loge Olympique orkestra aurrean zuela. Partitura hori lehena zen Pariseko sinfonietan, baina, egiaz, azkena konposatu zuen, 1786an. Bide batez, gaur egun ere “Hartza” izenez ezagutzen da, eta izen hori askoz ere geroago agertu zen, 1829an, laugarren mugimenduko hasierako motiboari egindako pianorako moldaketa batean, hain zuzen ere –Danse de L´Ours–, zeinak, gaiten estiloa imitatzen duenez, nota pedal grabe batez, nonbait gogora ekartzen zituen XIX. mendearen hasieran herrietako ferietan hain ezagunak eta estimatuak ziren hartz dantzarien ikuskizunak laguntzeko doinuak. Nolanahi ere, Haydnen obra horretan bereziki interesgarria da aztertzea nola fusionatzen duen egitura formal sendo bat, batetik, eta hizkuntza bizi, adierazkor, txinpartatsu bat, bestetik, zeinaren bidez graziaz eta ahalaz gainezka egiten duen sinfonia bat lortzen baitu. Lehen motiboa, vivace assai, indar eta distira handikoa da, kasu honetan Haydnengan ohikoa den ironiaren arrastorik gabea, eta bigarren motiboa, berriz, xarma melodiko handikoa da, malenkoniarik gabea; bestalde, hala allegrettoan nola menuettoan bat egiten dute erritmo zeremoniatsu eta dantzagarrienek –frantses gustu mundukoiari egindako keinu bat– eta Chevalier de Saint-Georgesen orkestra handiaren instrumentaltasun oparoa ezin hobeto baliatzeko talentu apartak, eta horrek guztiak agerian uzten du noraino den sendoa partitura honen egitura sinfonikoa, zeina festa-giro suhar batean amaitzen den, eskoziar doinuez. Lehen paradoxa: Iraultza aurreko orkestra frantziarrek eman zioten bidea alemaniar formazio sinfonikoen hazkundeari.

Gurutzatu ditzagun, batetik, forma sinfonikoak bere aro klasikoan izan zuen apoteosia eta, bestetik, Mozarten kontzertu-arien katalogoak –eta, horrenbestez, orkestrak lagundutako ahotsetarako errepertorioa zabaltzeak– antzerki musikalean ekarri zituen aurrerabideak. Die Zauberflöte(Txirula magikoa) konposatu zuen autoreak beti maite izan zuen bereziki Alcandro lo confesso… no so d´onde viene, KV. 294. Besteak beste, denbora luzez haren kantari kuttunena izango zenarentzat sortu zuelako. Eta, dirudienez, liluraren arrazoia ez zetzan soilik haren ahots-merituetan. Aloysia Weber. Lehen aipatu dugun Carl Maria von Weberren lehengusina. Karl Theodor printze elektorearen gorteko (Mannheim) kopista baten alaba. Eta… Constanze bere emazte izango zenaren ahizpa. 1777an ezagutu zuten elkar, Mozart eta ama dohakabea Pariserantz zihoazela, bidean pasatzen zituzten alemaniar gorte guztietan gelditzen baitziren, lana lortzeko ahaleginean. Mozart maiteminez jota gelditu zen, eta hala dago jasota Leopold aitarekin izan zuen gutun-truke oparoan –aitak, nonbait, ez zuen semea maitemintzerik nahi, eta ahaleginak eta bi egin zituen haren suharra urrundik itzaltzeko–. Wolfgang Amadeusen esanetan, Weber andereñoak berezko dohaina zuen cantabilerako, eta fiatoren gaineko berebiziko kontrola zuen; bestela esanda, aldi luzez kontrola zezakeen aire-zutabea, eta horrek erraztasuna ematen zion emisio-teknika ezin hobetuzko batean fraseatzeko, guztiz modu naturalean. Mozartek asko estimatzen zuen ahots-ahalmen hori. Alcandro lo confesso… no so d´onde viene da Aloysiarentzat bereziki moldatu zuen lehen aria, hasieran Anton Raff tenor beteranoa buruan zuela hasi baitzen idazten. Azkenean, baina, bai tesiturak berak –oso agudoa da–, bai orkestrazioak berak –egokiagoa da soprano bati laguntzeko–, Aloysia bihurtu zuten obra dedikatzeko pertsona ideala. Ariaren testua, berriz, Metastasioren L’Olimpiade obraren hirugarren ekitaldiko seigarren eszenatik aterata dago –libretoa, jatorriz, Caldarak musikatu zuen, eta, ondoren, beste batzuek ere bai, besteak beste, Niccoló Piccinik–. Klistenes erregeak hitz egiten du, eta Alkandro bere aholkulariari aitortzen dionez, oso nahasita sentiarazten du bera hiltzen saiatu den eta horregatik kondenatu duen errudunak. Klistenesek ez daki, egiaz, Lycidas semea dela, zeina jaio berri zela ito zezaten agindu baitzuen, orakuluak iragarri zuelako bera hiltzen saiatuko zela –eta halaxe gertatu zen gero–. Jakina, halako eszena edipikoa zeharo aldatuta gelditu zen Alosyak interpretatu zuenean, pianoa ere berak jotzen zuela, Mozarten aurrean (1778ko otsaila zen); izan ere, tempi berez lento eta andante haiek arnasa ematen zioten La-4 edo Si bemol-4 bezalako nota oso tiranteetan oinarritzen zen fraseoari, eta halako notak ez ziren ohikoak sopranoaren lerro cantabile naturalean, koloraturan baino. Mozartek ez zuen interesik Klistenes erregea entzuteko aztoratuta dagoela “odolaren deia” sentitu duelako ustez errudun arrotz bat baino ez den preso baten aurrean, ez; Mozartek bere musa Alosya entzun nahi zuen hark ere nondik zetorkion ez zekien emozio bati bidea ematen: “non so d´onde viene/ Quel tenero afetto/ Quel motto que ignoto/ Mi nasce nel petto/ Quel gel che le vene/ Scorrendo mi va…”. 1787an, ordea, aria berrikusi, eta, Metastasiok jatorriz sortu zuen gaiaren literaltasuna berreskuratuta, beste bertsio bat sortu zuen, baxu eta orkestrarako, zeinak KV 512 katalogo-zenbakia hartu baitzuen. Eta horixe entzungo dugu gaur. Moldaketa hau omenaldi bat da, berak asko estimatzen zuen beste ahots bati eskainitakoa: Die Entführung aus dem Serail (Serralloko Bahiketa) obra interpretatu zuen lehen Osmin Ludwig Fischer baxu entzutetsuari. Bitxikeria bat: 1787ko martxoren 21a da, Vienako Kärtnerthortheaterreko aretoetako batean gaude, eta Mozartek Ludwig Fischer baxua eta Aloysia Weber sopranoa biak batera aurkezten ditu. Ludwigek Alcandro, lo confesso… baxurako moldatutako aria interpretatzen du, zeina Mozartek 1778an Alosyarentzat moldatu baitzuen. Eta Alosyak, ez baitu maisuak berarentzat egindako obra berririk, Sartiren aria bat interpretatzen du. Klistenesek du azken hitza.

Entzuleak, orain, Die Walküre obraren lehen ekitaldian murgildu ahal izango du. Wagnerren musika, dudarik gabe, etorkizuneko musika da, baina gogoan har ditzagun Haydnen sinfonismoa eta Mozarten kontzertante lirikoak, eta pentsa dezagun etorkizun hori noraino elikatu zen iraganetik. Pentsa dezagun klasizismoaren etorkizunean. 1854. urtea erabakigarria izan zen Richard Wagnerren bizitzan. Irailaren 1ean, goizean, Die Walküre obraren lehen ekitaldiko zirriborroak bukatu zituen –hurrengo urtean, apirilaren 3an, bukatu zuen lehen ekitaldiaren partitura garbira pasatzen, Londresen–. Irailaren bukaeran, berriz, haren lagun Georg Herwegh poetak bizitzako oparirik erabakigarriena egin zion: Arthur Schopenhauerren Die Welt als Wille und Vorstellung (Mundua borondate eta irudikapen gisa) obraren ale bat. Handik hilabetera, urrian, ibilaldi batetik bueltan, idatziz jaso zuen Tristan eta Isolda pertsonaien kondaira oinarri hartuta buruan guztiz zirriborratu zuen drama musikal baten bukaera: Parsifal, grialaren bila alderrai dabilela, Tristan ikustera doa, hilzorian baitago. Jakina denez, azkenean ez zuen garatu eszena hori –haren azken maisu-lanaren hazia bihurtu zen, ordea–; izan ere, ez zuen nahi izan Tristan identifikatzea hil ezin zuen Amfortas sufritzailearekin. Beraz, Martin Gregor-Dellinek dioen bezala, 1854. urtean Die Walküre, Tristan eta Schopenhauerren konjuntzio astrala gertatu zen. Eta konjuntzio horri beste izar baten izena gehitu behar zaio: Mathilde Wesendonck. Izan ere, zer jartzen du Die Walküre obraren preludio laburrean, eskuz idatzita dagoen horretan? “GSM” inskripzioa irakurtzen da. Eta hauxe esan nahi du: Gesegnetsei Mathilde. Bendeinkatua, zu, Mathilde. Die Walküre obraren lehen ekitaldian tetralogia osoko bikote benetan erromantiko bakarra agertzen zaigu (bat etorriko zarete nirekin Sigfridoren eta Brunildaren arteko amodioa, bigarren egunetik aurrera, beste gauza bat dela, kalteak, minak, herrak eta traizioak izango baitira tartean –ia amodio guztietan bezala, bide batez–), eta litekeena da bikotearen arteko maitasun-eszena izugarri horretan zer ikusia izateak Wagnerrek sentitzen zuena Otto Wesendonck Zuricheko bere mezenas aberatsaren emaztearekin zegoenean: delirioaren antzeko zerbait.

Nolanahi ere, obra honetan txundigarriena da nola lortu zuen Wagnerrek bat egin zezaten, batetik, hizkuntza zorrotz formal baten egitura logikoak, narrazioa estu gidatzen zuten motiboetan oinarritutakoak, eta, bestetik, samurtasun liriko, zirraragarri, malgu batek, zeinak tetralogiaren lehen ataleko lehen ekitaldi honetan elkarrizketa bizi sakona baitauka tradizio posklasikoarekin. “Rineko urrea” sarrerako lehen eszenan, Woglinde ondinak, Alberich lizuna ikusi duelarik begiak ibaiaren hondoan dagoen Urre gorrian iltzatuta dituela, hauxe ohartarazten digu: “maitasunaren ahalari uko egiten dionak, maitatzeko pozari ezetz esaten dionak, horrek bakarrik lortuko du urre gorriarekin eraztun bat egiteko miraria”. Wagnerrek une horretan zehazki sartu zuen (nurwer der Minne Machtversagt) “maitasunari uko egitea” sol klabeko motibo ezaguna. Hala, bada, zergatik agertzen da motibo hori bera berriro Die Walküre obraren lehen ekitaldiaren bukaeran, estasi-unerik gorenean, Siegmunden eta Sieglinderen arteko maitasuna garaile atera denean, anai-arrebek azkenik beren izenez elkar ezagutu dutenean, Wälseren seme-alabak direla jakin dutenean –hori da Wotanen izen mundutiarra–, bata besteari esker iratzarri direnean, udaberriak –printzipio maskulinoa: Der Lenz– maitasuna –printzipio femeninoa: Die Liebe– iratzartzen duen bezala; zergatik justu Siegmund bat-batean altxatu, eta txabolaren erdian gora egiten duen lizarraren enborrerantz abiatzen denean bertan bururaino sartuta dagoen ezpata zerutiarra ateratzera, zeina han sartu baitzuen Wotanek bere alaba Sieglinderen eta Hundingen arteko zorigaiztoko ezkontzara arlote jantzita agertu zenean, egunen batean unea iritsita benetako heroiak baliatu zezan? Esan bezala, zergatik sartu justu une horretan “maitasunari uko egitea” motiboa, hain zuzen ere, aita zerutiarrak bere seme gizatiarrarentzat sortu zuen Nothung ezpata ateratzera doala? Tetralogiari buruz egin zuen hausnarketa guztiz interesgarrian, Claude Levi-Straussek norabide sinesgarri bat seinalatzen du: Wagnerrek ohartarazten digu Velsungok, aitak bezala, dena nahi duela. Maitasuna nahi du, eta boterea nahi du. Bata bestearen bitartez ospatu nahi du: boterea eta grazia. Berak ez du onartzen elkartrukearen gizarte-araua –zerbait lortzeko, zerbait emango dut–. Berak intzestu bidez lotzen ditu boterea eta maitasuna. Ezpata eta arreba. Nothung eta Sieglinde. Motiboak gogorarazten dio entzuleari maitasunari uko egiteko klausularen gainetik pasatzeko zorian dagoela heroia. Aurrean dugun estasi-une goren horren baitan hondamendi baten iragarpena ezartzen du Wagnerrek. Alfred Hitchcockek bere filmetan bezala, Wagnerrek joko manipulatzaile iragarlea darabil drama musikal honetan. Idazkuntza mota jakin baten adibide bat baino ez da, zeinaren arabera, mitoetan gertatu bezala, iraganak etorkizuna gogorarazteko ahala du, eta etorkizunak, berriz, iragana aurreikustekoa. Wagnerrekin, beraz, pentsa dezagun klasizismoaren etorkizunean. Bera gogoan, aurrikus dezagun noraino heldu den Haydnen eta Mozarten ahala.
Fernando Bayón

MICHELLE DEYOUNG – Sopranoa / Soprano

Michelle DeYoung mundu osoko publikoa zoratzen duen mezzosopranoa dugu. Ezin konta ahala kontzertu eman ditu, eta munduko orkestra entzutetsuenak izan ditu lagun, besteak beste, New Yorkeko Orkestra Filarmonikoa eta Londre

seko Orkestra Filarmonikoa, sir Colin Davis zuzendari zela (harekin grabatu zuen Les Troyens obran egin zuen Dido pertsonaiaren atala, kritikak bereziki goraipatua); San Frantziskoko Orkestra Sinfonikoa, Tilson Thomas zuzendariarekin; Bostoneko Orkestra Sinfonikoa, Ozawa zuzendariarekin; Chicagoko Orkestra Sinfonikoa eta Londreseko Philharmonia Orkestra, Boluez zuzendariarekin; Clevelandeko Orkestra, Slatkin zuzendariarekin; Holandako Royal Concertgebouw Orkestra, Chailly zuzendariarekin; Berlineko Staatskappell Orkestra, Barenboim eta Boulez zuzendariekin; Israelgo Orkestra Sinfonikoa, Maazel zuzendariarekin; eta Birminghameko Orkestra Sinfonikoa, Gardner zuzendariarekin.
Errezitalak ere eskaini ditu, besteak beste, New Yorken, San Frantziskon, Lisboan, Parisen, Londreseko Wigmore Hall aretoan eta Edinburgoko Jaialdian. Opera-emanaldietan interpretatu dituen rolen artean, hauexek dira gogoangarrienak: Jocasta, von Dohnanyi zuzendari zela, Parisen; Fricka, Haitinken zuzendaritzapean, Royal Opera House aretoan (Covent Garden); Fricka, Brangäne, Venus eta Shaman rolak, Tan Dun konpositorearen The First Emperor obran, New Yorkeko Metropolitan Opera House aretoan, Levineren zuzendaritzapean; Brangäne, Chicagon, sir Andrew Davisen zuzendaritzapean, eta Berlinen, Opera Nazionalean, eta Milanen, La Scala aretoan, Barenboimen zuzendaritzapean; eta, azkenik, Kundry rola, Bayreuthen, Boulezen zuzendaritzapean, eta Berlinen, Barenboimen zuzendaritzapean.

STUART SKELTON – Tenorra

Stuark Skelton australiarra egungo tenorrik ospetsuenetarikoa da. Haren errepertorioa oso zabala da, eta eskakizun handiko rolak barne hartzen ditu, besteak beste: Wagnerren Parsifal, Tristan, Lohengrin, Erik eta Sigmund; Straussen Kaiser; Beethovenen Florestan; Saint-Saënsen Samson; Dvořáken Dmitrij, eta Brittenen Peter Grimes.
Aditu handiekin egin du lan, esaterako, Antonio Pappano, Franz Welser-Möst, Valery Gergiev, Daniele Gatti, Vladimir Jurowski, Simone Young, sir John Eliot Gardiner eta Vladimir Ashkenazyrekin.
16/17 denboraldi honetako zenbait erronka: paper titularra Tristan und Isolde New Yorkeko Metropolitan Opera Houseko ekoizpen berrian, sir Simon Rattleren zuzendaritzapean; Lohengrin, Pariseko Opera Nazionalean, Philippe Jordanen zuzendaritzapean; Jenufa operako Laca pertsonaia, Municheko Bayerische Staatsoperren, Tomáš Hanusen zuzendaritzapean. Kontzertuei dagokienez, batetik, Mahlerren Das Lied von der Erde interpretatuko du Melbourneko Orkestra Sinfonikoarekin, sir Andrew Davisen zuzendaritzapean, bai eta Cincinatti Symphony orkestrarekin ere, Louis Langréeren zuzendaritzapean; bestetik, Beethovenen Missa Solemnis interpretatuko du BBC Philharmonic Orchestrarekin, Gianandrea Nosedaren zuzendaritzapean; azkenik, Peter Grimes interpretatuko du kontzertu-bertsioan, Bergen Philharmoniske Orkester delakoarekin, Edward Garnerren zuzendaritzapean.
Hiru grabazio ditu, Die Walküre obraren beste hainbeste interpretazio jasotzen dituztenak: lehena, Simone Youngen zuzendaritzapean Hanburgon egindakoa, eta beste biak Ascher Fischen zuzendaritzapean Seattle Operan eta State Opera of South Australia delakoan egindakoak, hurrenez hurren.

CALLUM THORPE – Baxua / Bajo

Callum Thorpe baxuak Coventryn (Erresuma Batua) hasi zuen bere musika-ibilbidea, katedraleko koruan, hain zuzen ere, eta, gero, opera ikasi zuen Londreseko Royal Academy of Musicen, eta han lizentziatu zen, bikain lizentziatu ere.
Opera-interpretazioen artean, hauexek dira nabarmenenak: Don Giovanni operako Masetto pertsonaia Glyndebourneon Tour delakoan eta Garsingtoneko Opera Jaialdian; Händelen Theodora oratorioko Valens pertsonaia, Parisko Les Arts Florissantsen, New Yorken eta Concertgebouw-en (Amsterdam); Die Zauberflöte(Txirula magikoa) operako Sarastro pertsonaia eta Verdiren Macbeth operako Banquo pertsonaia, Basileako Antzokian; Monteverdiren Il ritorno d’Ulisse in patriaoperako Antinoo pertsonaia, Pariseko Théâtre des Champs-Élysées antzokian (Emmanuelle Haïm), eta Fujikura konpositorearen Solaris operako Gibarian pertsonaia, Parisen, Lillen eta Lausanan (obraren mundu mailako estreinaldietan).
Kontzertuei dagokienez, Callum Thorpek erregulartasunez kantatzen du Erresuma Batuan zein handik kanpo. Emanaldi gogoangarrien artean, honakoak daude: Tel Aviven egin zuen debuta Händelen Israel in Egypt interpretatzeko, Jerusalemgo Orkestra Sinfonikoak lagunduta (Laurence Cummings); Händelen Esther interpretatu zuen London Handel Festivalen, eta Acis and Galatea, berriz, Basileako Ganbera Orkestrarekin (Paul Goodwin), Vienan eta Parisen; J.S. Bachen Matthäus-Passioninterpretatu zuen Birminghameko Symphony Hallen; bai eta beste hainbat interpretazio ere: J.S. Bachen Johannespassion opera, Mozarten Réquiem meza, Hadynen Die Schöpfung oratorioa, Rossiniren Petite messe solennelle eta BBC Proms delakoetan egindako interpretazioak.

ERIK NIELSEN – Zuzendaria / Director

Erik Nielsen Bilbao Orkestra Sinfonikoko zuzendari titularra da 2015eko irailetik.
2016-2017 denboralditik, Basileako Antzokiko musika-zuzendaria ere bada.
Erik Nielsenek Filadelfiako Curtis Musika Institutuan ikasi zuen zuzendaritza, eta oboean eta harpan espezializatuta graduatu zen New Yorkeko Juilliard Schoolen.
Berlingo Orkestra Filarmonikoko Akademiako kidea izan zen, eta harpa jo zuen han.
2009ko irailean, zuzendaritzaren saria eta Solti Fundazioak Amerikako Estatu Batuetan ematen duen beka eskuratu zituen.
Opera-errepertorio zabala dauka, zenbait erakunderekin, hauekin, besteak beste: Frankfurteko Opera, English National Opera, Boston Lyric Opera, New Yorkeko Metropolitan Opera, Erromako Opera, Dresdengo Semper Opera, Hedelango Opera Jaialdia, Berlingo Deeriknielsnutscher Oper, Sao Carlosko Teatro Nazionala, Malmoko Operaren Antzokia, Zuricheko Operaren Antzokia, Bregenzeko Jaialdia, Eliseo Zelaietako Antzokia Parisen, ABAO, Hungariako Opera Nazionala eta Galesko Opera Nazionala.
Orkestraren esparruan, hauek zuzendu ditu, besteak beste: New World Symphony, Genevako Ganbera Orkestra, Frankfurteko eta Stuttgarteko irratietako orkestra sinfonikoak, Gaztela eta Leongo Orkestra Sinfonikoa, Lisboako Orkestra Sinfoniko Portugaldarra, Strasbourgeko Filarmonikoa, Luxemburgeko Filarmonikoa, Hego Westfaliako Filarmonikoa, Ensemble Moderm eta Erresuma Batuko Northern Sinfonia.