Omenaldiak
Hainbat dira musikaren historian beste konpositore edo interpretatzaile batzuei omenaldi eginez konposatutako lanak.Hori da, hain zuzen ere, gaur gauean entzungo ditugun hiru partituren kasua.Pianorako kontzertua Karel Slavkovský txekiarrari eskerrak emateko idatzi zen -Pragan estreinatu zuen, urte bi geroago-, Dvoráken ganberako musikaren (pianoarekin) enbaxadore arrakastatsua izan baitzen. Tomás Marcok Ispiluaren espazioa konposatu zuen, Radio France irratiak eskatuta, Cristóbal Halffterren 60. urteurrena ospatzeko; Halffterrek estreinaldia zuzendu zuen 1990eko urriaren 3an. Beste alde batetik, Prokófievek bere Lehenengo Sinfonia asmatu zuen, konposizioko ikasle zenean, Haydnen musikagatik sentitzen zuen miresmena zela-eta, eta partitura bere lagun handi, konpositore eta musika-kritikari Boris Asafievi eskaini zion.
Dvorákek orkestrarako eta instrumentu bakarlarirako konposatu zuen lehenengo kontzertua Pianorako Kontzertua izan zen. 1876ko abuztutik irailera bitartean idatzi zen (8. hari koartetoa Mi maiorrean eta Stabat Mater lanak idatzi ziren urte berean), baina ez zuen inoiz arrakasta handirik lortu. Izan ere, bere beste bi kontzertuak ez bezala, hau da, biolinerako kontzertua la minorrean eta biolontxelorako kontzertua si minorrean, Pianorako kontzertua ez da auditoriumetako errepertorio ohikoenaren parte izaten. Partitura samurra da, oso erromantikoa, Dvoráken berezko inspirazio melodikoaz betea, baina garaiko kritikak eta publikoak beste zerbait espero zuen, hau da, bakarlariak bere gaitasun ikaragarria erakutsiko lukeen musika, bere garaian egiten zituen pianorako lan arrakastatsuenen antzean (artean, Liszten Années de pèlerinage lanaren hirugarren koadernoan murgildurik zegoen, eta, aurreko urtean, Tchaikovskyk bere pianorako 1. kontzertua konposatu zuen).
Hala ere, Dvorákek Beethovenen pianorako kontzertuetara hurbiltzen zen estiloan konposatzea erabaki zuen; horietan, bakarlariak zeregin zuhurragoa dauka, alarderik eta birtuosismorik gabe. Hiru mugimendutan eta tonu minorrean idatzita (bakarlari eta orkestrarako bere beste bi kontzertuen antzean), Pianorako kontzertua sol minorrean Allegro agitato zabal batekin hasten da, Beethovenen kutsu nabariarekin. Orkestrak sarrera zabala egiten du, eta, bertan, gai nagusi biak aurkezten ditu. Ondoren, pianoa agertzen da, eta mugimendu guztian solas egingo du orkestrarekin, harik eta kadentzian klimaxa lortu arte. Lehenengo mugimendu kementsuaren ostean, bigarrenak, Andante sostenuto delakoak, amets-giroa transmititzen du. Hariak eta tronpak gai nagusi delikatua sartzen dute, eta, ondoren, pianoak jasotzen du, gozo-gozo. Bitarteko atal baten ostean, non musika ametsetatik iratzartzen dela baitirudien, partitura hasierako espiritu onirikora itzultzen da. Hirugarren mugimendua, Allegro con fuoco, oso melodikoa eta dantzagarria da, eta modu alaitsuan eta aldartetsuan amaitzen da; Dvorákek, azken zati horretan, Txekia jaioterriko folklorea islatzen du.
Tomás Marco gure herrialdeko gaur egungo konpositorerik adierazgarrienetakoa da.Maderna, Boulez, Stockhausen, Ligeti edo Adorno bezalako maisuekin trebatu zen, eta 1967an Stockhausenen laguntzaile izatera iritsi zen. 2002an, Musikaren Sari Nazionala jaso zuen, bere ibilbide luzean erakunde ospetsuek emandakoei gehitu zitzaion beste sarietako bat; erakunde horien artean, besteak beste, hurrengoak aipa ditzakegu:Gaudeamus Fundazio holandarra, Parisko VI. Bienala, Casalsen Mendeurrena, Urrezko Harpa edota UNESCOren Konpositoreen Tribuna.
Ispiluaren espazioa 1989-90. urteen artean konposatu zuen. Marcoren hitzetan:“Konposizioak tamaina txikiko orkestra erabiltzen du, bai eta bakarlari ezaugarriak ere, iradoki zitzaidanaren antzean, eta guztiz abstraktua eta formala den lan gisa garatzen da, non adierazpena formaren beraren jatorri baita. Adierazpenak, beraz, hausnarketa-prozesu ugari baliatzen ditu, bai eta hainbat motatako simetriak ere, berezko espazioa sortzeko. Instrumentuak non kokatu, espazioa ez da soinuan fokalizatuko (lehentasun batzuk badaude ere horren gainean), entzuleak bizitzeko espazio propioa, bizigarria, sortzen duen behin-behineko musika-sentsazioaren erabilpenean baizik. Une batzuetan, tinbreak musika elektroakustikoaren zenbait prozeduratara hurbiltzen dira, eta, beste batzuetan, banakako purutasun osoarekin erabiltzen dira. Ispilu formaletan elkar ikusten duten ispilu tinbrikoak, hausnarketarako espazio anitza sortuz. Musikari buruz dudan ikusmoldearen nire ispilua, eta bere ohorean sorrarazten den konpositorearen urrutiko erreferentziarena. Harreman eta erreferentzien joko dialektikoa, ez dena zertan banakatu, eta berez berba egin beharko lukeen musika bati motibagarri zaiona.
1917. urteko otsailean izandako errusiar iraultzaren eztandak ez zuen Petrogradoko bizitza musikala nabarmen aldatu. Prokófiev, hogeita bost urte zituela, etapa sortzaile eta askotarikoaren protagonista izan zen urte horretan, eta bere katalogoko zenbait lan ospetsu idatzi zituen, hala nola: Jokalaria, biolinerako 1. kontzertua Re maiorrean; Ikuspen iheslariak pianorako, eta bere Lehenengo Sinfonia (honi buruz bere Autobiografian idatzi zuen).“1917ko uda bakar-bakarrik pasatu nuen, Petrogradoko inguruetan. Kant irakurri nuen eta lan handia egin nuen. Ez nuen nire pianoa landara eraman nahi, pianorik gabe irteten den material tematikoa hobea zela erakutsi nahi nuelako… Ideia horri esker, pianorik gabeko lan sinfoniko oso bat konposatu nuen. Modu horretan idatzita, orkestrako koloreak argiak eta garbiak izango ziren, halabeharrez. Nik banuen ideia bat, egingo nuen sinfonia Haydnen estilokoa izateko –nire ikasketen hasieran, Tcherepninekin emandako eskoletan, Haydnen teknikak bereziki erakartzen ninduen–, eta barru-barruko planteamendu horrekin askozaz samurragoa egin zitzaidan pianorik gabe “korronte arriskutsuan” murgiltzea. Nire ustez, gure garaian bizi izan balitz, konposizio estiloa mantenduko balu ere, estilo modernoaren zerbait ere bereganatuko luke. Konposatu nahi nuen sinfonia zen hori: sinfonia bat, modu klasikora. Benetako forma hartzen joan zenean, honela deitu nion: “Sinfonia Klasikoa”; lehenengo eta behin, deitzeko modurik errazena zelako; bigarrenik, eta handikerietan ibili gabe, liztor habia sortzeko; eta, azkenik, Sinfonia benetan “klasikoa” zela frogatu nezakeelako esperantzan, etekin handia aterako niokeelako.
Bere itxaropen guztiak bete egin ziren. Prokófievek, nekez ulertu zitekeen abangoardiako konpositoretzat jotzen zenak, harridura sortu zuen lan honekin, izan ere, nazioarteko aintzatespena lortu zuen bere estreinaldian, konpositoreak berak 1918ko apirilaren 21ean San Petersburgon zuzendutakoa. “Oro har, ez dauzkat estimu handitan beste pertsona baten "eraginpean" idatzitadauden Pulcinella edo nire Sinfonia klasikoa bezalako lanak. Zoritxarrez, Stravinskyk beste modu batean pentsatzen du, eta ez du ikusten egoera hori ikusi eta gauza bera gura duen tximinoa bezala…”.
Lana lau mugimendutan dago idatzita. Lehenengoak, Allegrok, gai nagusi bikain bat deskribatzen du, eta orkestrako atal guztiek protagonismo bera daukate. Biolinen erregistrorik altuenean interpretatutako melodia maitagarri eta gozo batek bigarren mugimenduaren Larghetto hasi eta amaitzen du; erdialdera-edo, pizzicato bat egiten du, tutti bikainaren aurretik. Hirugarrena Prokófievek 1916an konposatutako Sinfoniaren lehenengo mugimendua izan zen, Gavotta, Non troppo allegro. Finaleak, guztietatik bikainenak, abilezia eta gaitasun handia eskatzen dio orkestrari, folklore errusiarraren beraren melodiak gogorarazten dituen bitartean.
Patricia Sojo
Jan Simon, pianoa
Zazpi urte zituela hasi zen pianoa ikasten aitaren laguntzarekin, Ladislav Simon konpositore eta zuzendariarekin, alegia. Pragako Musikaren Akademian ikasi zuen. Graduatu ondoren, bere musika-ikasketekin jarraitu zuen erakunde berean, Ivan Moravecekin batera. Ondoren, Homero Franceschen eskolak jaso zituen Zurichen, eta James Toccoren eskolak Lübecken.
Arrakasta handiz parte hartu du hainbat musika lehiaketatan. Mallorcako Chopin Lehiaketan saritu egin zuten 1985ean, Pragako Udaberriko Jaialdiaren lehiaketan 1988an, William Kappel (AEB) Lehiaketan 1990ean, eta Bruselako Isabel Erreginaren Lehiaketan 1991n.
Jan Simonek sarritan jo izan du orkestra ezagunekin, hala nola: BBCren Orkestra Sinfonikoa, Baltimoreko Orkestra Sinfonikoa, Israelgo Orkestra Filarmonikoa, Txekiako Orkestra Filarmonikoa, Bonneko Beethovenhall Orkestra Sinfonikoa, Pragako Irratiaren Orkestra Sinfonikoa, Moskuko Bakarlariak, Eslovakiako Orkestra Filarmonikoa, Pragako Philharmonia, Pragako FOK Orkestra Sinfonikoa eta beste askorekin. Zuzendari ospetsuekin egin du lan: Jiří Bělohlávek, Tadeusz Strugala, Vassili Sinaisky, Marc Soustrot, Serge Baudo, Ondrej Lenárd, Libor Pešek, Jakub Hrusa eta Gaetano Delogurekin, besteak beste. Bere kontzertu birek hainbat herrialdetatik eraman izan dute, hala nola, Estatu Batuetatik, Kanadatik, Mexikotik, Australiatik, Egiptotik, Japoniatik, Txinatik eta Taiwanetik. Bere diskografiak 20 titulu baino gehiago ditu. 1996. urtean, Cannes Classical Saria eskuratu zuen, mundu mailan estreinatutako Schulhoffen Pianorako kontzertuak lanaren grabazioagatik (Supraphone).
Bere ibilbide artistikoaz gain, Pragako Irratiaren Orkestra Sinfonikoaren intendente kargua du. 2012az geroztik, instrumentu taldeak eta Pragako Irratiak antolatutako lehiaketak eta jaialdiak zuzentzen ditu.
Anne Manson, zuzendaria
Anne Manson zuzendari estatubatuarrak podioaren gainean duen dinamismoa, aldakortasun estilistikoa eta jendeari konpositorearen barne-mundua helarazteko duen gaitasuna ditu ezaugarririk nabarienak. Manitoba Chamber Orchestraren zuzendari musikala izan da 2008az geroztik, eta bira arrastatsuak egin ditu orkestrarekin; bere batutapean, prestigio handia eskuratu du, eta ganbera errepertoriora hurbildu eta ideia berriak aztertu ditu.
Mundu osoko orkestrak zuzentzeko gonbidatu izan dute: London Philharmonic, Wiener Philharmoniker, Singapore Symphony, Swedish Chamber Orchestra, Parisko Ensemble Intercontemporain, Leipzig Radio Orchestra, Los Angeles Philharmonic, Royal Scottish National Orchestra, American Composers Orchestra eta BBC Scottish Orchestra, besteak beste. Halaber, Espainiako hainbat orkestra garrantzitsu ere zuzendu ditu.
Ikaragarri txalotu dute opera errepertorioan egindako lan etengabeagatik. Hori horrela, Anne Manson Kanadako DORA Award izenekoarekin saritu dute, Brittenen Midsummer Night’s Dream operagatik. Sari hori Kanadako antzerki, dantza eta operaren sari gailena da. Aipagarriak diren beste interpretazio batzuk hurrengoak izan dira: Barberren Vanessa, New York City Operan; Cosi fan tutte, San Frantziskoko Operan; eta Philip Glassen Orphée, Portlandeko operan. Gainera, azpimarratzekoak diren beste emanaldi batzuk ere baditu, besteak beste, Genoako Gran Theatre antzokian edota Stockholm Royal Operan egindakoak.
