EGITARAUARI BURUZKO OHARRAK

Voce e passione
Tu ch’hai le penne, amore (1614) argitaratu zenetik San Remoko Jaialdian Nel blu dipinto di blu (1958) aurkeztu zen arte igarotako hirurehun eta berrogeitik gora urteekin bat dator errezital hau, eta aldi hori laurehun urtetara arte ere zabaldu, hedatu eta luzatu daiteke, bere eragin-arloak kontuan hartuz gero. Hasteko, Tu ch’hai le penne, amore Giulio Cacciniren Le nuove musiche monodien bilduma zoragarrikoa dela esan beharra dago; bertan, bakarlarientzako ahots-musikaren irismenaren laburpena egiten da, XVII. mendean madrigal, aria estrofiko eta kanzoneta moduan ugaritzen hasi zirela kontuan hartuta. Gogoan izan beharra dago garai horretan pieza horietako entzuleak operakoak baino ugariagoak zirela, eta Caccinik ere bere bizitzako lehenengo urratsetan landu zituela genero independente moduan.

Hasierako bultzada horien erronka zenbait hamarkada geroago hartu zuen bere gain Alessandro Scarlattik, eta, bere lan-ibilbide luzeko une gorenean, hirurogeita hamar inguru melodrama sortu zituen. Bere ekarpen nagusien artean, musikaren eta hitzaren arteko harreman berria sortu zuela nabarmendu beharra dago, eta ariari eduki dramatiko berriak eskaintzeko gai zela. Horretarako, ahotsaren atala atal instrumentalaren gainetik zegoen erabat ia-ia, hasieran ia-ia hutsaren hurrengoa bazen ere. Se florindo e fedele Continiren libretopean 1698an Napolin estreinatutako La donna ancora è fedele operaren osagaia da.

Scarlattiren inguruan zeuden zenbait musikagilek musika italiarrak munduari eskaini ahal ziona zimendatu, sendotu eta beste herrialde batzuetara eraman zuten. 1715ean, Antonio Caldara Vienako gorte inperialeko kaperako zuzendariorde izendatu zuten, eta hogei urte baino gehiago eman zituen bertan, herrikideen estimuari eta lerari esker. Bere lan ugarien artean, ehun bat opera eta hainbat oratoria daude, eta, hortaz, ospe handia izan zuen XVIII. mende osoan. La constanza in amor vince l’inganno laneko Selve amiche cantabile adierazpidearen erakusgarri da, eta Austriako hirira joan baino hilabete batzuk lehenago landu zuen.

Musika italiarraren Erdialdeko Europako hiriburu moduan Vienak ospe handia zeukanez, Vivaldi bezalako musikagile handi bat ere joan zen bertara, Venezian argi-itzalez betetako bizitza luzea bizi ondoren. Bertan, hain zuzen ere, ehunka eta ehunka lan instrumental sortu zituen, eta, batez ere, enkargu pribatuen, era guztietako argitalpenen eta Ospedale della Pietàn zituen neska ikasleen artean banatu zituen. Operak bere ospea areagotu zezakeela jakinda, hogeita hamabost urte zituela lehenengo urratsa eman zuen generoan, 1713an Vicenzan estreinatutako Ottone in Villa lanaren eskutik. Bere zenbait ariatan, Gelosia, tu già rendi l’alma mia arian, esaterako, ahots-lerroetara eraman zituen musika instrumentaleko egiturak. Hartara, oso pasarte azkarrak, kontraste bizkor-bizkorrak, benetako nota-mendebalak eta erritmo ezin biziagoak erabili zituen, Vivaldiren soinua galdu gabe bere garaiko soinua eskaintzen zuen birtuosismoa azaltzeko.

Hainbat ahots-lan garrantzitsu sortu arren, Alessandroren semea zen Domenico Scarlattik bere legendari eutsi zion klabizenbalorako egin zituen sonaten bilduma bikain bezain oparoagatik (bostehun pieza baino gehiago). Izan ere, sortu zireneko garaian txertatu ziren iristear zegoen klasizismo musikalaren aitzindari moduan. K 380 sonata mi maiorrean ezagunenetakoa da, eta, bere doinu dotore bezain noblean, Espainiako musika tradizionalaren erresonantziak azaltzen dira bigarren planoan, danbor-arrada eta kriskitin-efektu moduan.

Ez da harritzekoa Haendel bera izatea berrikuspen labur honetan azaltzen den lehenengo musikagile ez-italiarra, oso goizetik ondotxo ulertu baitzuen musika italiarrak zuzenean bat egiten zuela sorterri zeukan Alemaniako eta bere garaipen handiak ezagutu zituen Ingalaterrako entzuleen artean nagusi ziren gustuekin. Italian zegoela, 1706tik 1710era, lehenengo harremana izan zuen oratorio italiarrarekin, eta bi lan egin zituen arlo horretan (Il trionfo del tempo e del disinganno eta La Resurrezione). Lan horien hasierako bizitza zaila izan zen, eta ez zituzten laster batean aitortu. Nolanahi ere, Il triunfo laneko arietako bat den Lascia la spina, gero Rinaldo operan Lascia ch’io pianga izan zena, oraindik ere ezin ospetsuagoa da urteen joan-etorrian, bere adierazpen zaurgarri bezain finagatik. Nicola Porporaren alternatiba ere operaren esparruan garatu zen, eta Haendelen lehiakidea izan zen, biak aldi berean Londreseko lehenengo musikagileak izan zirenean. 1723an, Ingalaterrako hiriburura joan baino hamarkada bat lehenago, Adelaide opera sortu zuen Erromako aratusteetarako, Farinellik paper nagusian estreinatu zuen eta Nobil onda bertako “di tempesta” ariaren adibide paregabea da.

Beti bezala, Mozart agertu zen inguruko guztia atontzeko, ereduak hautsi gabe berritzeko, eta, azkenik, ondoren zetozen musikagileentzako bidea urratzeko. Pianorako musikaren arloan, musika-tresnaren garapenean izandako ekarpena nabarmendu beharra dago, eta, garapen horretan, K. 397 fantasia re minorrean nagusi da erabat, noiz konposatu zen (1782) eta barruan nolako bidegurutze estilistikoa proposatzen duen kontuan hartuta. Operaren munduan, forma instrumentalen ezohiko menderakuntzatik barruratzen da, eta sortzen duen ekintza-musika berriak tximista balitz bezala zeharkatzen ditu bertako istorioetan taupadaka dabiltzan maitasun eta gizarte-arloko tentsioak. 1791n, bere bizitzako azken egunean, kolpe batez (eta presio handien eraginpean) konposatu zuen La clemenza di Tito, hau da, denboran gelditu den lana, bere garaiko espiritutik urrun, formetan zein muinean atzera begira eta Parto, ma tu ben mio arian agerikoak diren iaiotasun-txinpartez beteta. Oro har, hain zuzen ere, opera serioaren tradizioaren gailurra eta berrikuspena da, ordura arte nola ulertzen zuten kontuan hartuta.

Mozarten ostean, opera italiarra musikagile belcantisten esku onetan geratu zen, eta, XIX. mendeko bigarren zatian, nagusi izan ziren inguruan matxinada lar eduki gabe. Rossini jarraitzaile zintzoena izan zen, baina laster erretiratu zenez, zenbait urtetan Belliniren eta Donizettiren esku egon zen boterea. Biak oso trebeak ziren konponsiziorako: lehenengoa, melodiako erabateko maisu moduan; eta, bigarrena, dramarako gaitasun eta aparteko ugalkortasunagatik, benetan industrialak ziren kopuruetan sortzen zuelako musika: hiru bat hamarkadatan banatutako hirurogeita hamar antzezlan baino gehiago. Hirurak operako musikagile moduan nabarmendu ziren arren, abestien mundua ere bazuten gustuko, eta, bertan, eskala txikian metatzen zituzten euren estiloak eratzen zituzten zenbait elementu: Belliniren giro malenkoniatsua nahiz bizitasun melodikoa (Vaga luna) eta Rossiniren (Or che di fiori adorno, La danza) nahiz Donizettiren (Me voglio fa na casa) grazia, freskotasuna eta umore-sena.

Verdi hil ondoren, Puccini tradizioaren oinordekoa izan zen, eta bere eskuek gehienezko ondorioetara eraman zuten tradizio hori, bere operetan garaiko entzuleen eskariekin oso ondo bat zetozen emozioa eta errealismo teatrala zirelako nagusi. Gianni Schicchi lanari esker, opera komikoa gorengo uneetako batera heldu zen, O mio babbino caro arian muga guztiak zeharkatu zituen lan ospetsuetako bat sortzean. Abestien kanpoko itxura arinagoa bada ere, horrek ez du esan nahi barruan musikarik ez daramatenik. Hain zuzen ere, programa honetan azaltzen diren miniaturak dira horren adierazgarri, XX. mendeko abesti italiarra girotu zuten koloreak zein ñabardurak aurreratu zituztelako. Tosti, Londresen arrakastatsua zen beste italiar bat, maisu eztabaidaezinetako bat da, A vucchella, Aprile edo Ninna nanna bezain sentiberak eta ezagunak diren piezei esker.

Bien bitartean, Donaudyk iraganeko joerari eutsi zion 36 Arie di Stile Anticoren eskutik, eta, haietatik, O del mio amato ben (1915) izan da bizitza independentea lortu duen gutxienetako bat. Aurrerantzean, doinua apurka-apurka arindu zen honakoen eskutik, besteak beste: E. A. Mario, Gambardella, De Curtis eta Modugno. Azken horrek, gainera, urteko abestiaren lehenengo Grammy saria irabazi zuen historia osoan Nel blu dipinto di blu edo Volare izenburuaz ere ezaguna den kantagatik.Herri xumearen arlora jaitsitako abestiak dira, eta, haien estiloa uniformea denez (bakuna, adeitsua, hedakorra), maila eta jatorri guztietako abeslariek izan dute haien inguruko interesa. Izan ere, abesti horien ezin konta ahala bertsio egin dituzte, eta, ondorioz, mundu idealean Caccinik Nuove musiche lanean bildutako lehenengo monodia urrun haiekin lotura zuzena izango zuen izaera intimoa desitxuratu da.
Asier Vallejo Ugarte

CECILIA BARTOLI

Cecilia Bartolik abesten duenean, dena da ezohikoa. Kritikariek metafora berriak bilatzen dituzte, erabili ohi dituzten kalifikatzaileak ez dituztelako nahikoak. Era horretara, idatzi izan dute «haren eztarrian urretxindor-habia bat dago, nonbait» edo «maitasunezko adierazpenak» egin beharko liratekeela, besterik gabe. Ezin da Bartoli fenomenoa hitzetan laburbildu, ezta datuetan edo kopuruetan ere; baina, gutxienez, Ceciliak bere musikarekin mugi dezakeenaren lekuko dira hitzak.

Bartoliren audio eta bideo grabazioen –Decca etxeak plazaratuak, modu esklusiboan– 10 milioi kopia baino gehiago saldu ziren. Salmenten estatistikari dagokionez, Cecilia Bartoli da, musika klasikoaren barruan, arrakasta handieneko artista eta gure garaiko abeslari ezagunenetako bat –entzule ororengana iristeko marketin estrategietara jo beharrik gabe–. Cecilia beti izan da jakin-min handikoa, eta beti egon da aurkikuntza berrietara irekia, eta gai jakinen inguruan osatutako proiektu apartekin lortu zuen arrakasta mundu osoan: Vivaldiren albuma, «Italian Arias» (Gluck), Salieri albuma, «Opera Proibita», «Maria», «Sacrificium», «Mission» eta «St. Petersburg» ­–horiekin guztiekin sari ugari lortu ditu; besteak beste, bost Grammy–.

Cecilia Bartolik Europa, Amerika, Asia eta Australiako kontzertu-areto nagusietan jardun ohi du, eta azken urteetan areagotu egin ditu antzinako musika-tresnetan espezializatutako talderik onenekin egiten dituen lankidetzak. Baina orkestra sinfoniko handiekin ere kantatzen du, eta, horien artean, aipatzekoak dira Vienako Filarmonikoarekin osatutako programak.

2016an “Les Musiciens du Prince – Monaco” orkestra sortu zen, eta bertako zuzendari artistikoa da Cecilia Bartoli. Orkestra berria antzinako instrumentuen interpretazioan dago espezializatuta, eta Monte-Carloko Operan du oinarria; Monakoko Alberto II.a printzearen eta errege gorentasun Karolina Printzesaren babesa du.

2012an Cecilia Bartoli Salzburgoko Mendekoste Jaialdiaren zuzendari artistiko izendatu zuen, eta orain dela gutxi berritu zuten bere kontratua, 2021. urtera arte. Jaialdi hori eremu ezin hobea bihurtu da bere proiektuetarako, aukera ezin hobea eskaintzen diolako alderdi artistikoa eta kontzeptuala bateratzeko duen gaitasun bereziaz baliatzeko. Salzburgon gauzatzen ditu, halaber, operako abeslari gisa dituen proiektu gehienak: 2013an Normarekin egin zuen debuta, eta hura izan zen, hain zuzen ere, bere karreraren mugarri nagusietako bat. 2016an “West Side Story” produkzio berri bat aurkeztu zen, Gustavo Dudamelen zuzendaritzapean, eta Mariaren papera interpretatu zuen ordukoan Cecilia Bartolik. 2017. urtean Ceciliak bi rol berritan egingo du debuta: Händelen “Ariodante” eta Rossiniren “La Donna del Lago” obretan, hain zuzen ere.

New Yorkeko Metropolitan Opera, Londresko Royal Opera Covent Garden, Milango Scala, Municheko Staatsoper, Zuricheko Opernhaus eta Parisko Théâtre des Champs-Elysées dira harrera egin ohi dioten koliseo handiak. Salzburgoko Norma produkzioarekin –urteko produkziorik onenaren saria– bira bat egin zuen Cecilia Bartolik, eta pertsonaia enblematiko horri buruzko bere ikuspegia azaldu zuen Zuricheko Opernhausen 2015ean, Monte-Carlon, Edinburgoko Jaialdian, Parisko Théâtre des Champs-Elyséesen eta Baden-Badengo Jaialdian 2016an. 2017ko otsailean, “la Cenerentola” lanaren estreinaldiaren bigarren mendeurrena ospatzeko, Cecilia Bartolik bira egingo du Europan barrena, Rossiniren maisulan horren bertsio erdi-antzeztuarekin.

Erroman jaioa, Ceciliak adierazi ohi du ez zuela inolako planik bere karrerarako: musika egiteko nahia izan zen beti bere motibazioa. Amak, Silvana Bazzonik, erakutsi zion kantua eta hura izan du irakasle bakarra. Daniel Barenboim, Riccardo Muti, Herbert von Karajan eta Nikolaus Harnoncourtek hasieratik beretik bilatu zuten Ceciliaren lankidetza.

Cecilia Bartolik izendapen eta sari garrantzitsuak jaso ditu, besteak beste “Cavaliere”, Frantzian “Chevalier de la Légion d’Honneur” eta “Officier des Arts et des Lettres”, eta Espainian Arte Ederretako Domina Kultura Ministerioaren eskutik. Ohorezko kide izendatu dute, hala nola Londresko Royal Academy of Music-en eta Suediako Musika Errege Akademian. 2012an Honoris Causa Doktore izendatu zuten Dublingo University Collegen. 2010ean Léonnie-Sonning saria jaso zuen, 2012an Herbert-von-Karajan saria eta 2016an Polar Prize saria.

IDATZIAK

Italiano
Tu ch’ hai le penne, amore,
E sai spiegarle a’volo,
Deh muovi ratto un volo
Fin là dov’è ´l mio core.
E se non sai la via
Coi miei sospir t’invia.

Va, pur: che’l troverai
Tra ´l velo e ´l bianco seno
O tra ´l dolce sereno
De´ luminosi rai,
O tra bei nodi d’oro
Del mio dolce tesoro.

Ma se per mia ventura
Del suo tornar dubbioso
Mandarlo a me non osa
Amor prometti e giura,
Che suo fu sempre, e sia
Il core e l’alma mia.

Euskara
Hegoak dituzunez, maitea,
Eta badakizunez hegan egiteko zabaltzen,
Hasi arin hegan egiten
Nire bihotzeraino.
Eta ez baduzu bidea ezagutzen,
Gida zaitzala nire hasperenak.

Abia zaitez, bada, aurkituko duzu-eta
Beloaren eta bular zuriaren artean,
Haren begi argitsuen
Eztitasun baretsuan,
Edo nire altxor gozoaren
Urrezko ileen artean.

Baina menturaz,
Itzuleraren zalantza eginez,
Ez balitz bidaltzera ausartuko,
Maitea, hitz emadazu eta zin egin,
Beti izan dituzula zureak,

Italiano
Se Florindo è fedele io m’innamorerò
S’è fedele Florindo m’innamorerò
Potrà ben l’arco tendere il faretrato arcier
Ch’io mi saprò difendere d’un guardo lusinghier
Preghi, pianti e querele, io non ascolterò
Ma se sarà fedele io m’innamorerò
Se Florindo è fedele io m’innamorerò

Euskara
Florindo leiala bada, maiteminduko naiz.
Arkulariak arkua zabaldu ahalko du bere buirakarekin.
Jakingo dut neure burua begirada losintxaritik babesten.
Erreguak, negarrak eta kexuak ez ditut entzungo,
Baina leiala balitz, maiteminduko nintzateke,
Florindo leiala bada, maiteminduko naiz.

Italiano
Selve amiche, ombrose piante,
Fido albergo del mio core,
Chiede a voi quest’alma amante
Qualche pace al suo dolore.

Euskara
Oihan adiskideak, landare goibelak,
nire bihotzaren ostatu leiala,
arima maitale honek eskatzen dizue
bake pixka bat bere oinazearentzat.

Italiano
Gelosia,
Tu già rendi l’alma mia
Dell´inferno assai peggior.

Ma se pria
La vendetta io non farò,
Non m’uccidere, no, no,
Mio crudele aspro dolor.

Euskara
Zeloak,
Nire arima bihurtu duzue
Infernua baino gauza okerragoa.

Baina lehenik nik ez badut
Mendeku hartzen,
Ez nazazu hil, ez, ez,
Nire oinaze krudel eta basatia.

Italiano
Lascia la spina, cogli la rosa;
tu vai cercando
il tuo dolor.
Canuta brina per mano ascosa, giungerà quando
noi crede il cor.
Lascia la spina, ecc.

Euskara
Utzi arantza, hartu arrosa;
bila zabiltza
zure oinazea.
Antzigar zuria eskuaz ezkutatua, iritsiko da
zure bihotzak espero ez duenean.
Utzi arantza, ecc.

Italiano
Nobil onda,
Chiara figlia d’alto monte,
Più ch’è stretta e prigioniera,
Più gioconda scherza in fonte,
Più leggiera all’aure va.

Tal quest’alma,
Più che oppressa dalla sorte,
Spiegherà più in alto il volo
E la palma d’esser forte
Dal suo duolo acquisterà.

Euskara
Olatu zintzoa,
mendi garai baten alaba argia,
zenbat eta estutuago eta mendekoago,
orduan eta alaiago jolasten da iturrian,
orduan eta arinago doa airerantz.

Hala, arima hau,
zenbat eta gehiago estutu patuak,
orduan eta gorago aireratuko da
eta oinazeak emango dio
indartsu izatearen garaipena.

Italiano
Parto, ma tu ben mio,
Meco ritorna in pace;
Saro qual piu ti piace;
Quel che vorrai fato.

Guardami, e tutto oblio,
E a vendicarti io volo;
A questo sguardo dolo
Da me si pensera.
Ah qual poter, oh Dei!
Donaste alla belta.

Euskara
Banoa, baina zu, nire ondare hori,
Itzuli nirekin bakean;
Zuk nahi duzuna izango naiz;
Zuk nahi duzuna egingo dut.

Begira iezadazu, eta ahaztuko dut dena,
Hegan joango naiz zu mendekatzera;
Zure begiradak baino ez du
Nire pentsamendua bereganatuko.
Ai, jainko horiek, nolako ahalmena

Italiano
Or che di fiori adorno
sorride il colle, il prato,
e dolce cosa intorno
girsene a passeggiar.

Placidi ovunque spirano
soavi zeffiretti,
s’odono gli augelletti
fra i rami a gorgheggiar.

Euskara
Orain, lorez apaindurik
Irribarretsu daudela muino eta zelaiak
Zein atsegina den
Inguruan paseatzea!

Ezti eta gozo
Dabil haizea,
Eta adarretan dabiltza
Txioka txoritxoak.

Italiano
Vaga luna che inargenti
queste rive e questi fiori
ed inspiri agli elementi
il linguaggio dell’amor;
testimonio or sei tu sola
del mio fervido desir,
ed a lei che m’innamora
conta i palpiti e i sospir.

Dille pur che lontananza
il mio duol non può lenir,
che se nutro una speranza,
ella è sol nell’avvenir.
Dille pur che giorno e sera
conto l’ore del color,
che una speme lusinghiera
mi conforta nell’amor.

Euskara
Ilargi ederra, zilarrez
Margotzen dituzu ur-bazter hau eta lore hauek,
Eta elementuei inspiratzen diezu
Maitasunaren hizkuntza;
Zu zara, orain, nire desira kartsuaren
lekuko bakarra,
Hitz egin nire maiteari
Nire bihozkada eta hasperenei buruz.

Esaiozu urruntasunak ezin duela
Nire sufrimendua arindu,
Harengan jartzen dudala
Nire geroko itxaropena.
Esaiozu ematen ditudala eguna eta gaua
Nire oinaze-orduak kontatuz,
Etorkizuneko itxaropen batek baino
Ez nau nire maitasunean lasaitzen.

Italiano
Me voglio fa ‘na casa miez’ ‘o mare
fravecata de penne de pavune,
Tralla la le la, tra la la la.

D’oro e d’argiento li scaline fare
e de prete preziuse li barcune,
Tralla la le la, tra la la la.

Quanno Nennella mia se va a afacciare
ognuno dice mò sponta lu sole,
Tralla la le la, tra la la la.

Euskara
Etxe bat nahi dut itsasoaren erdian
Paumaren lumaz egina,
Trala la le la, tra la la la.

Urre eta zilarrez eginak eskailerak,
Eta harribitxiz balkoia,
Trala la le la, tra la la la.

Nire Nennella irteten denean
Eguzkia irten dela diote denek,
Trala la le la, tra la la la.

Italiano
Già la luna è in mezzo al mare,
mamma mia si salterà!
L’ora è bella per danzare
chi è in amor non mancherà.

Gia la luna e in mezzo al mare,
mamma mia, si salterà!
Presto in danza a tondo a tondo,
donne mie venite quà,
un garzon bello e giocondo
a ciascuna toccherà.

Finchè in ciel brilla una stella
e la luna splenderà.
Il più bel con la più bella
tutta notte danzerà.
Mamma mia, mamma mia,
già la luna è in mezzo al mare,
mamma mia, mamma mia,
mamma mia si salterà.
Frinche, frinche,
mamma mia, si salterà.

Salta, salta, gira, gira,
ogni coppia a cerchio va;
già s’avanza si ritira
e all’assalto tornerà.

Serra, serra colla bionda
collabruna va quà e là,
colla rossa và a seconda
colla smorta fermo sta.
Viva il ballo a tondo a tondo
sono un re, sono un Bascià,
è il più bel piacer del mondo
la più cara voluttà.

Mamma mia, mamma mia,
già la luna è in mezzo al mare,
mamma mia, mamma mia,
mamma mia si salterà.
Frinche, frinche,
mamma mia, si salterà.

Euskara
Ilargia itsasoaren erdian dago jada,
Ama maitea, egin dezagun jauzi!
Ordu ona da dantzan egiteko,
Maitatzen duenak ez du huts egingo.

Ilargia itsasoaren erdian dago jada,
Ama maitea, egin dezagun jauzi!
Bizkor, egin dezagun dantza korroan,
Emakumeak, zatozte hona!
Gizon eder eta jostalari bana
Egokituko zaizue.

Zeruan izarrak dardara
Eta Ilargiak distira egiten dutenean,
Ederrenak ederrenarekin
Dantzatuko du gau osoan.
Ama nirea, ama nirea,
Ilargia itsasoaren erdian dago jada,
Ama nirea, ama nirea,
Ama maitea, egin dezagun jauzi!
Bizkor, bizkor,
Ama maitea, egin dezagun jauzi!

Jauzi, jauzi, jira, jira,
Bikote guztiak korroan
Batean aurrera, bestean atzera,
Eta oldarrean jiratuko da.

Arrimatu zaitez horailarengana,
Beltzaranarekin joan hemendik hara,
Jarraitu ilegorriarekin gero,
Egon geldi zurbilarekin.
Gora dantza, denak korroan,
errege bat naiz, pasha bat naiz,
munduko plazerik handiena
gozamen atseginena.

Ama maitea, ama maitea,
Ilargia itsasoaren erdian dago jada
Ama maitea, ama maitea,
Ama maitea, egin dezagun jauzi!
Bizkor, bizkor,

Italiano
E l’uccellino canta sulla fronda:
Dormi tranquillo, boccuccia d’amore;
Piegala giù quella testina bionda,
Della tua mamma posala sul cuore.

E l’uccellino canta su quel ramo,
Tante cosine belle imparerai,
Ma se vorrai conoscer quant’io t’amo,
Nessuno al mondo potrà dirlo mai!

E l’uccellino canta al ciel sereno:
Dorme tesoro mio qui sul mio seno.

Euskara
Eta txoritxoak zuhaitzean abesten du:
egin lo lasai, aho maitekorra;
Makurtu buru horail hori,
Eta jarri zure amaren bihotzean.

Eta txoritxoak adar horretan abesten du:
Horrenbeste gauza eder ikasiko dituzu,
Baina zenbat maite zaitudan jakin nahi baduzu,
Ez dizu munduan inork esango!

Eta txoritxoak zeru bareari abesten dio:
Egin lo, nire altxorra, nire bularraren gainean.

Italiano
I pioppi, curvati dal vento,
Rimugghiano in lungo filare.
Dal buio, tra il sonno, li sento
E sogno la voce del mar.

E sogno la voce profonda
Dai placidi ritmi possenti;
Mi guardan, specchiate dall’onda,
Le stelle nel cielo fulgenti.

Ma il vento più forte tempesta,
De’ pioppi nel lungo filare,
Dal sonno giocondo mi desta.
Lontana è la voce del mar!

Euskara
Makalak, haizeak okertuak,
Orroka, ilara luzean.
Ilunpetan lo nagoela, entzuten ditut
Eta itsasoaren ahotsarekin egiten dut amets.

Haren ahots sakonarekin egiten dut amets
Erritmo bizi eta indartsua du;
Izarrak begira ditut,
Distiratsu, olatuetan islatuta.

Baina haizea indartu egin da
Makalen ilara luzean,
Eta nire amets gozotik ateratzen nau.
Zein urrun dagoen itsasoaren ahotsa!

Italiano
Casa mia, casa mia
Per piccina che tu sia,
tu mi sembri una Badia,
casa mia!
Casa mia, casa mia
Per piccina che tu sia,
tu mi sembri una Badia,
casa mia, casa mia, casa mia!

Euskara
Etxea nirea, etxea nirea,
Bazara ere txiki-txikia,
Niretzat zara abadia,
etxea nirea!
Etxea nirea, etxea nirea,
Bazara ere txiki-txikia,
Niretzat zara abadia,
Etxea nirea, etxea nirea, etxea nirea!

Italiano
Io non ho l’ali, eppur quando del molo
Lancio la prora al mar,
Fermi gli alcioni
sul potente volo.
Si librano a guardar.
Io no ho pine, eppur quando i marosi
Niun legno osa affrontar,
Trepidando, gli squali ardimentosi
Mi guardano passar!

Simile al mio signor,
Mite d’aspetto quanto è forte in cuor,
Le fiamme ho anch’io nel petti,
Anch’io di spazio,
Anch’io di gloria ho smania,
Avanti Urania!

Euskara
Nik ez dut hegorik, baina kaian
Nire ontzia itsasora botatzen dudanean,
Antxetek utzi egiten diote
Hegan egiteari,
Eta begira gelditzen dira.
Nik ez dut hegalik, baina itsasontziek
Ez dietenean olatuei aurre egiten,
Dardarka, marrazo ausartak
Nire begira gelditzen dira.

Nire jaunaren antzera,
Itxuraz otzana eta bihotzez indartsua,
Sugarrak ditut bularrean,
Nik ere nahi dut espazioa,
Aintza irrikatzen dut,
Aurrera, Urania!

Italiano
O mio babbino caro,
mi piace, è bello, bello,
vo’ andare in Porta Rossa
a comperar l’anello!
Si, si, ci voglio andare!
E se l’amassi indarno,
andrei sul Ponte Vecchio
ma per buttarmi in Arno!
Mi struggo e mi tormento,
O Dio! Vorrei morir!
Babbo, pietà, pietà!
Babbo, pietà, pietà!

Euskara
O, aitatxo maitea,
Gustatzen zait, ederra da, ederra.
Ate Gorrira joango naiz
eraztuna erostera!
Bai, bai, hara joan nahi dut!
Eta alferrik maitatuko banu,
Zubi Zaharrera joango nintzatekeen,
Baina nire burua Arno ibaira botatzera!
Larritzen naiz, eta penatzen,
Jainkoa, hil egin nahiko nuke!
Aita, erruki, erruki!
Aita, erruki, erruki!

Italiano
Sì, comm’a nu sciorillo
tu tiene na vucchella
nu poco pocorillo
appassuliatella.

Meh, dammillo, dammillo,
– è comm’a na rusella –
dammillo nu vasillo,
dammillo, Cannetella!

Dammillo e pigliatillo,
nu vaso piccerillo
comm’a chesta vucchella,
che pare na rusella
nu poco pocorillo
appassuliatella…

Euskara
Bai, ahotxoa duzu
Loretxo baten antzekoa,
Apurtxo bat zimela.

Emadazu, emadazu,
-arrosatxo baten antzekoa da-
emadazu musutxo bat,
emadazu, Kandida!

Emadazu bat, eta nik emango beste bat,
musutxo bat baino ez,
ahotxo honen antzekoa
arrosatxo baten antzekoa
apurtxo bat zimela…

Italiano
Non senti tu ne l’aria
il profumo che spande Primavera?
Non senti tu ne l’anima
Il suon di nova voce lusinghiera?

È l’April! è l’April!
è la stagion d’amore!
Deh! vieni, o mia gentil,
su’ prati’ n fiore!
È l’April! è l’April!

Il piè trarrai fra mammole,
avrai su’l petto rose e cilestrine,
e le farfalle candide
t’alleggeranno in torno a’l nero crine.

È l’April! è l’April!

Euskara
Ez duzu airean sentitzen
udaberriari darion lurruna?
Ez duzu ariman sentitzen
ahots losintxariaren hotsa?

Apirila da, apirila da!
Maitasunaren urtaroa
Tira, zatoz maitea,
Loretan den zelaira!
Apirila da, apirila da!

Bioletak izango dituzu oinpean,
Arrosak eta ezkila-loreak bularrean,
Eta tximeleta xumeak jira eta bira
zure ile beltzaren inguruan.

Apirila da, apirila da!

Italiano
Ninna nanna, mio figliuolo!
Ninna nanna, occhi ridenti!
Canta, canta, rusignolo,
che il mio bimbo s’addormenti!
Fresche rose, gigli aulenti
ne la culla è il mio figliuolo

Ninna nanna! Le lenzuola
son tessute di contento.
Oro fino era la spola
ed i licci erano argento;
e pareva un’istrumento
quel telajo, una viola!

Benedetto! non c’è duolo
pel mio bimbo, non tormento.
Ninna nanna! il suo lenzuolo
è tessuto di contento.
Ninna nanna! il lume è spento,
ma riluce il mio figliuolo.

Ninna nanna, ninna nanna…

Euskara
Egin lo, umetxo,
Egin lo, begi alaikoa.
Kantatu, kantatu, urretxindorra,
nire txikitxoak egin dezan lo.
Arrosa freskoak, lirio urrintsuak,
Sehaskan dago nire umetxoa.

Egin lo, maindirea
pozez egina dago,
eta urre finez anezka
eta zilarrez irazki-haria;
ehundegiak musika-tresna ematen zuen,
biola bat ematen zuen.

Bedeinkatua zu! Ez dago gaitzik
nire haurrarentzat, inongo sufrimendurik.
Egin lo, maindirea
pozez egina dago.
Egin lo, argia itzalita dago,
baina nire haurtxoak berdin distiratzen du.

Egin lo…

Italiano
O del mio amato ben perduto incanto!
Lungi è dagli occhi miei
chi m’era gloria e vanto!
Or per le mute stanze
sempre la cerco e chiamo
con pieno il cor di speranza…

Ma cerco invan, chiamo invan!
E il pianger m’è sì caro,
che di pianto sol nutro il cor.

Mi sembra, senza lei, triste ogni loco.
Notte mi sembra il giorno;
mi sembra gelo il foco.
Se pur talvolta spero
di darmi ad altra cura,
sol mi tormenta un pensiero:

ma, senza lei, che farò?
Mi par così la vita vana cosa
senza il mio ben.

Euskara
O, nire maitearen lilura galdua!
Nire begietatik urrun dago,
niretzat izan zen aintza eta harrotasuna.
Orain, gela hutsetan barrena,
beti nago haren bila eta hari deika,
itxaropenez beterik bihotza…

Baina alferrik nabil bila, alferrik deika,
Eta negarra da niretzat hain maitea
ezen negarraz baino ez den elikatzen nire bihotza.

Bera gabe, tristea iruditzen zait bazter oro.
Gaua iruditzen zait eguna;
Izotza iruditzen zait sua.
Eta noizbait espero badut
sendabidea aurkituko dudala,
pentsamendu batek atsekabetzen nau:

Zer egingo dut, bera gabe?
Hain hutsa iruditzen zait bizitza
nire maitea onik ez bada.

Italiano
Partono ‘e bastimente
pe’ terre assaje luntane…
Càntano a buordo: so napulitane!

Càntano pe’ tramente
‘o golfo già scumpare,
e’a luna, ‘a miezo ‘o mare,
nu poco ‘a Napule
lle fa vedè…

Santa Lucia!
Luntano ‘a te
quanta malincunia!

Se gira ‘o munno sano,
se va a cercà furtuna…
ma, quanno sponta ‘a luna,
luntano ‘a Napule
nun se po’ sta’!

Santa Lucia, tu tiene
sulo nu poco ‘e mare…
ma, cchiù luntana staje, cchiù bella pare…

E’ ‘o canto d’ ‘e Ssirene
ca tesse ancora ‘e rrezze!
Core nun vo’ricchezze:
si è nato a Napule,
ce vò murì!

Santa Lucia! etc.

Euskara
Abiatzen dira ontziak
urruneko lurraldeetara…
Eta kantatzen dute ontzian: napolitarra naiz!

Kantatzen dute
Golkoa desagertzen den bitartean,
eta ilargiak, itsas erdian,
Napoli pixka bat
ikusten uzten dit.

Santa Luzia!
Zugandik urrun,
nolako melankolia!

Mundu osoak egiten du bira,
aberastasun bila…
Baina agertzen denean ilargia,
Napolitik urrun
ezin da egon.

Santa Luzia, zuk duzu
itsaso pixka bat,
baina zenbat eta urrunago, ederrago ikusten zaitut…

Sirenaren kantua da
sareak ehuntzen dituena.
Bihotzak ez du aberastasunik nahi:
Napolin jaio bada,
han hil nahi du.

Santa Luzia! etab.

Italiano
Quanno màmmeta t’ha fatta,
Vuò sapè comme facette?
Pe ‘mpastà sti ccarne belle…
Tutto chello che mettette?

Ciente rose ‘ncappucciate
Dint’ ‘a martola mmiscate:
Latte e rrose, rose e latte.
Te facette ‘ncopp’ ‘o fatto.

Nun c’è bisogno ‘a zingara
P’ ‘addivinà, Cuncè,
Comme t’ha fatto màmmeta,
‘O ssaccio meglio ‘e te.

Euskara
Amak egin zintuenean,
jakin nahi al duzu nola egin zintuen?
Jarri zuen guztia
haragi gozo hori egiteko?

Ehun arrosa hartu
eta almaizean txikitu zituen.
Esnea eta arrosak, arrosak eta esnea,
eta istant batean egin zintuen.

Ez dut ijito bat behar
asmatzeko, Kontxita,
nola egin zintuen amak.
Zuk baino hobeto dakit.

Italiano
Non una stella brilla in mezzo al cielo
La stella mia sei tu sul mio cammino
Tu m’accompagni e segui il mio destino
Tu sei la vita e la felicità.

Dimmi che l’amor tuo non muore
E come il sole d’oro non muore mai piu
Dimmi che non mi sai ingannare
Il sogno mio d’amore per sempre sei tu.

Cara, ti voglio tanto bene
Non ho nessuno al mondo piu cara di te
T’amo, sei tu il mio grande amore
La vita del mio cuore sei solo tu.

Euskara
Ez dago izarrik zeruan diz-diz,
Nire bidean zu zara nire izarra.
Zuk laguntzen nauzu eta jarraitzen duzu nire patua
Zu zara nire bizitza eta nire zoriona.

Esadazu zure maitasuna ez dela hilko,
Eguzki urre-kolorea inoiz hiltzen ez den bezala,
Esadazu ezin nauzula engainatu,
Nire maitasun ametsa beti zara zu.

Maitea, asko maite zaitut,
Ez dut inor gehiago maite.
Maite zaitut, zu zara nire maitasun handia,
zu zara nire bihotzeko bizitza.

Italiano
Io nun capisco ‘e vvote
che succede…
E chello ca se vede
nun se crede! Nun se crede!

È natu nu criaturo
niro niro,
e ‘a mamma ‘o chiamma Giro:
sissignore, ‘o chiamma Giro!

Sch! Giro e vota, seh!
Vota e gira, seh!

Ca tu’o chiamme Ciccio o ‘Ntuono,
ca tu ‘o chiamme Peppe o Giro,
chillo, ‘o fatto, è niro, niro, niro,
niro comm’ ‘a che!

Ha ditto ‘o parulano:
“Embè, parlammo:
pecché, si raggiunammo,
chistu fatto ce ‘o spiegammo!

Addò pastine ‘o ggranno,
‘o ggranno cresce:
riesce o nun riesce
sempre è grano chello ch’esce!”

Me’ dillo a mamma, me’!
Me’! Dillo pure a me’!

Ca tu’o chiamme Ciccio o ‘Ntuono,
ca tu ‘o chiamme Peppe o Giro,
chillo, ‘o ninno è niro,
niro, niro, comm’ ‘a che!

Euskara
Batzuetan ez dut ulertzen
zer gertatzen den…
Eta ikusten dudana
ezin dut sinetsi.

Ume bat jaio da
beltza den-dena,
eta amak esaten dio Ziba,
bai jauna, esaten dio Ziba!

E, egin bira, e!
Egin bira!

Esaiozu Txitxo, esaiozu Andoni,
esaiozu Peio, esaiozu Ziba,
baina beltz-beltza da den-dena.
Zer bezain beltza?

Esan du nekazariak:
“Ongi, hitz egin dezagun,
arrazoitzen badugu,
gertatua azalduko dugu!

Nik alea erein dudan lekuan
alea hazten da,
ongi edo gaizki,
alea hazten da beti.

Esaiozu amari!
Esan niri ere!

Esaiozu Txitxo, esaiozu Andoni,
esaiozu Peio, esaiozu Ziba,
baina beltz-beltza da den-dena.
Zer bezain beltza?

Italiano
Penso che un sogno così
non ritorni mai più,
mi dipingevo le mani
e la faccia di blu,
poi d’improvviso venivo
dal vento rapito,
e incominciavo a volare
nel cielo infinito.

Volare oh oh
cantare oh oh oh,
nel blu dipinto di blu,
felice di stare lassù,
e volavo volavo
felice più in alto del sole
ed ancora più sù,
mentre il mondo
pian piano spariva laggiù,
una musica dolce suonava
soltanto per me.

Volare oh oh
cantare oh oh oh
nel blu dipinto di blu
felice di stare lassù.

Ma tutti i sogni
nell’alba svaniscon perché,
quando tramonta la luna
li porta con se,
ma io continuo a sognare
negl’occhi tuoi belli,
che sono blu come un cielo
trapunto di stelle.

Volare oh oh
cantare oh oh oh,
nel blu degl’occhi tuoi blu,
felice di stare qua giù,
e continuo a volare felice
più in alto del sole
ed ancora più su,
mentre il mondo
pian piano scompare
negl’occhi tuoi blu,
la tua voce è una musica
dolce che suona per me.

Volare oh oh
cantare oh oh oh
nel blu degl’occhi tuoi blu,
felice di stare qua giù,
nel blu degl’occhi tuoi blu,
felice di stare qua giù
con te.

Euskara
Pentsatzen dut horrelako amets bat
ez dela inoiz itzultzen,
eskuak eta aurpegia
margotzen nituen urdinez,
ondoren, bat-batean,
haizeak bahitzen ninduen
eta hegan hasten nintzen
mugarik gabeko zeruan.

Hegan egitea, o, o,
abestea, o, o, o,
urdinez margotutako urdinean,
han goian egoteaz alai,
eta hegan egiten nuen
alai, eguzkia baino gorago
eta are gorago,
mundua han behean
pixkanaka desagertzen zen bitartean,
eta musika goxo batek
niretzat bakarrik jotzen zuen.

Hegan egitea, o, o,
abestea, o, o, o,
urdinez margotutako urdinean,
han goian egoteaz alai.

Baina amets guztiak
goizaldean ezabatzen dira,
ilargia sartzen denean,
berarekin eramaten nau,
baina nik amesten jarraitzen dut
zure begi ederretan,
zerua bezain urdinak
izarrez beterik dagoenean.

Hegan egitea, o, o,
abestea, o, o, o,
zure begi urdinen urdinean,
hemen behean egoteaz alai,
eta alai hegan egiten jarraitzen dut,
eguzkia baino gorago
eta are gorago,
mundua poliki-poliki
desagertuz doan bitartean
zure begi urdinetan,
zure ahotsa niretzat jotzen duen
musika goxoa da.

Hegan egitea, o, o,
abestea, o, o, o,
zure begi urdinen urdinean,
hemen behean egoteaz alai,
zure begi urdinen urdinean,
hemen behean egoteaz alai,
zurekin.