Zure burua entzutearen luxua

Dmitri Shostakovichen gutuna (1906-1975) Levon Atovmyan lagunari:

Komarovo, 1952ko ekainaren 23a.

Leva maitea:

Nire eskaera gogora ekarri nahi dizut: informa zaitez ea Moskun zinta magnetikoa badagoen Dnepr 3 grabagailu baterako. Aurkituz gero, erosi berehala 500 metro edo kilometro oso bat. Ez badute Moskun saltzen, jakinaraz iezadazu lehenbailehen. Helbidea: Leningrad, Komarovo gune turistikoa, Korablestroitelei 20. Tel.: 35. Telegrama bat bidali, edo telefonoz deitu. Deitzea erabakitzen baduzu, goizez (08:00etatik 10:00etara), arratsaldez edo gauez deitu. Ninak emango dizu zintarako dirua. Kolchoznaya plazako saltoki handietan salgai dagoela uste dut. Irrati Batzordearen zinta ez dabil ondo nire magnetofonoan. Baliteke Oistrakhek jakitea non erosi. Bere telefonoa K7-33-90 da. […] Vera, Paulovna, Svetlana eta Natalia agurtu nire partez.

Estu estutzen dizut eskua,
D.S.

Zertarako nahi ote zuen Dmitrik kilometro erdi zinta magnetiko?

Hona Shostakovichen beste gutun bat, pixka bat geroago idatzia. Sergei Prokofievi zuzenduta dago. Ez ziren lagun minak, baina Shostakovichek asko miresten zuen.

Mosku, 1952ko urriaren 12a.

Sergei Sergueyevich maitea:

Zorionak zure sinfonia berri bikainagatik. Atzo entzun nuen, interes eta atsegin handiz, lehenengo notatik azken notara. Zazpigarren Sinfonia perfekzio handiko, sentimendu sakoneko eta talentu handiko obra da. Maisulan ikaragarria da. Ez naiz musika-kritikaria, beraz ez dut ohar zehatzagorik egingo. Entzule soila baino ez naiz, musikaren zale amorratua oro har eta zure musikarena bereziki. Pena bat da bisean laugarren mugimendua bakarrik jo izana. Osorik jo beharko zuten. Oro har, konposizio berriak ofizialki bi aldiz interpretatu beharko lirateke, eta hirugarren aldiz bis gisa. S. A. Samosudek bikain zuzendu du Zazpigarren Sinfonia, nire ustez.

Gutxienez ehun urtez bizitzea eta musika egitea opa dizut. Zure Zazpigarren Sinfonia bezalako obrak entzunez, bizitzea askoz ere errazagoa eta atsegingarriagoa da.

Estu estutzen dizut eskua. Goraintziak Mira Alexandrovnari.

Besarkada bat,
D. Shostakovich

Zertarako nahi ote zuen Dmitri Dmitriyevichek kilometro erdi —edo kilometro bat— zinta magnetiko?

Bere burua entzuteko. Bere obrak entzuteko. Debekatutako obrak, hedatzetik utzi ziren obra zaharrak, berriki idatzitako obrak, jendaurrean behin ere interpretatu gabe baztertutakoak. Etorkizuneko obrak entzun ahal izateko.

Shostakovichen estreinatutako azken sinfonia Bederatzigarrena izan zen, 1945eko azaroaren 3an. 1948ko otsailean debekatu zuten. Baina sinfonia horrek, gutxienez, argia denbora batez ikusi zuen. Laugarrenak ez zuen hain zorte ona izan. Estreinaldia —1936ko abenduaren 11rako aurreikusia— bertan behera utzi zen kontzertuaren bezperan, bat-batean. Munduak bazekien Shostakovichek bederatzi sinfonia idatzi zituela, baina zortzi baino ez zituen ezagutzen.

Urteak aurrera zihoazen, eta bere musikaren zati handi baten debekuak bere horretan jarraitzen zuen.

Norbaitek sinfonia bat idazten zuen —noski, zeregin hori ez da erraztasunaren gaindia, baina Mozart, Beethoven, Brahms edo Shostakovich abizena baduzu benetan dena baino lan gutxiago dela dirudi—… eta gero zer? Bada, suposatzen dugu estreinatzeko eszenatokia eta finantzaketa bilatu behar zirela.

Konpositore sobietarra bazara, hori ez da arazoa. Moskuko Kontserbatorioko Areto Nagusia emango dizute, edo antzeko foro itzela; eta maila goreneko orkestra bat, bakarlariak, abesbatzak eta zuk aukeratzen duzun zuzendaria emango dizute. Bai gozamena, pentsatu zuen Prokofievek Mendebaldetik SESBera itzultzea aztertzen ari zela.

Xehetasuntxo txiki bat baino ez dago: zure konposizioa batzorde batek onartu behar du. Irizpide kafkiarrak oinarri dituen batzorde batek. Obra baloratuko dute, bai, baina hori kontuan hartuko duten azken gauza izan daiteke. Askoz ere garrantzi handiagoa emango diote egileak hilabete edo urte horietan hierarkia politiko eta administratiboaren konfiantza izateari. Eta aitatxo Stalini gustatuko ez zaion zerbait onartzeko beldurra ere ez da gutxiesteko modukoa, ea gero guztiek —bai onartuak, bai onartu dutenek— larrutik ordaindu beharko duten.

Batzordeak obra entzun ondoren erabakitzen zuen —zer gutxiago, itxura gordetzeko—. Ez zuten orkestra osoa entzuten, garestia eta neketsua baitzen, baizik eta pianorako bertsio bat, lau eskukoa edo bi pianorakoa.

Horrela onartu zuten Shostakovichen Bederatzigarrena, epaimahaiarentzat egindako entzunaldiaren bidez (edo, hobeto esanda, bistaren bidez), 1945eko irailaren hasieran. Konpositorea bera eta Sviatoslav Richter ospetsua izan ziren bi pianistak. Horrela onartu zen lehen aipatutako Prokofieven Zazpigarrena 1952an, Vedernikoven eta Rostropovichen (txelo-jotzaile ospetsua, baina pianoan ere bikaina) interpretazioari esker.

Eta horrela onartu zen Shostakovichen Hamargarren Sinfonia Op. 93. Zortzi urte luze igaro ziren azken alditik. 1953ko urria zen. Konpositorea bera —bi behe-pentagramak jo zituen— eta bere lagun Mieczyslaw Weinberg —bi goi-pentagramak jo zituen— Batzordearen aurrean aurkeztu eta obra interpretatu zuten.

Bertsio horren grabazioa gaur eguneraino iritsi zaigu. Musikologiaren gremioan asko baloratzen dugu, horrela exekuzioaren hamaika xehetasunez ohartu baikaitezke: tempo hau azkarragoa da, rallentando hau nabariagoa da, crescendo hau zakarragoa da… Loteria bi aldiz tokatu zaigu; izan ere, obra onartu ondoren, Shostakovichek berak zuzendu eta grabatu zuen orkestra-bertsioa. Zorionez. Kointzidentzia alaia. Edo agian ez zen kointzidentzia izan.

Azkenean, Prokofiev maitatua ez zen ehun urtez bizi, ez eta musika egin ere. 1953ko martxoaren 5ean hil zen. Stalin hil zen egun berean. Kontrola beste buruzagi batzuek hartuko zuten, kultur agenda desberdinak zituzten beste buruzagi batzuek; eta, nork daki, agian zenbait musikak edo konpositorek eszena publikoa utzi behar zutela erabaki zezaketen.

Bere kilometro bateko zinta eskutan, Shostakovichek birritan grabatu zuen Hamargarren Sinfonia, aurrekoetan bezala baimena kenduko ziotelako eta sinfonia berriro entzungo ez zuelako beldurrez.

Baina historiaren bilakaera bere aldekoa izan zen. Gure aldekoa izan zen. Hamargarren Sinfoniak ez zuen ostrazismorik jasan, eta bere obrarik programatuenetako bat bihurtu zen Altzairuzko Oihalaren alde batean zein bestean. Bederatzigarrena 1955ean berpiztu zen. Laugarrena 1961ean eman zen argitara azkenean. Beste sinfonia batzuk ere idatzi zituen. Dmitri Dmitriyevich musika egiten hasi zen berriro, bere erritmo irregularrean, eta ez zen inoiz gelditu.

Mende eta erdi lehenago, Shostakovichen idolo handienetako batek pozez zein algarez gozatzen zuen. Eliteko beste pianista bati buruz ari gara, instrumentua pixkanaka alde batera utzi eta konposizioan behin betiko zentratu zena: Ludwig van Beethoven (1770-1827).

Viena, 1807. Inperioko hiriburua Napoleondar Gerretan murgilduta zegoen. Batzuetan gauzak ondo zihoazen, baina beste batzuetan gauzak ez ziren hain ondo joaten. Napoleonen tropek hiria okupatu zuten 1805 eta 1806 artean, eta berriro sartu ziren 1809an; zorionez, ez zuten kalte handirik egin, kontuan hartuta ekintza horiek nola joan daitezkeen. Eta atsekabe horien erdian, Beethovenek obrak bata bestearen atzetik idazten zituen. Ez oso azkar, pieza bakoitzari mila buelta ematea gustatzen baitzitzaion, baina bai fluxu etengabea sortuz, proiektuak paraleloan gainjartzen baitzituen.

1807ko martxoa iritsi zen, eta Beethovenek garai berriekin bat zetorren mesede bat eskatu zion —nola deitu? Mezenasa? Tarteka-martekako patroia? Zeru-goietako zerbitzaria?— Lobkowitz printzeari. Mesedea, edo agian eskaintza espontaneoa izan zen, printzearen jauregiko areto handia harpidetzako kontzertu pare baterako erabili ahal izatea zen, Beethovenen onurarako.

Vienako aristokraziaren patronatu-modalitate berriak, mende hasieran, modu sotilean baina halabeharrez aldatzen ari ziren. Nobleek jada ez zituzten artistak lanaldi osoko langiletzat izango. Jada ez ziren konposizioen eta konpositorearen jabe izango. Urte horietatik aurrera, sortzaileari obrak enkargatzearen eta obraren bat diruz laguntzearen bidez lagunduko zitzaion, hamaika mesede txiki eta handi egitearen bidez, karrera profesionala sendotzen laguntzearen bidez… Haydnek —handik gutxira hil zen, 1809an— bizitza ia osoa Esterházy familiako lau belaunaldiren zerbitzura eman zuen. Beethovenek ez zuen inoiz horrelako egoerarik bizi. Ez zuen nahi izan, ezta nobleziak ere.

Itzul gaitezen Lobkowitz jauregiko aretora, 1807ko martxora. Gaueko musika-emanaldiak Piano eta orkestrarako laugarren kontzertua Op. 58 obraren estreinaldi publikoa? Pribatua? barne hartzeaz gain, barne hartu zituen Laugarren Sinfoniaren eta Coriolano oberturaren lehen interpretazioak. Hori bai dela harpidetza baterako dirua ondo aprobetxatzea.

Edo agian oraindik gehiago irabaz dezakezu sarrera baten prezioaren truke: hurrengo urteko abenduaren 22an, 1808an, Beethovenek beste gau-emanaldi bat antolatu zuen. Orduan antzerki batean. Programak, erne, honako hauek hartu zituen barne: Seigarren Sinfonia Op. 68 obraren, Bosgarren Sinfonia Op. 67 obraren eta Korurako fantasia Op. 80 obraren estreinaldiak eta Pianorako laugarren kontzertuaren bigarren interpretazioa —orain bai, publikoa—. Horrekin guztiarekin batera, Meza do maiorren obrako hainbat mugimendu, pianoan inprobisatutako fantasia bat eta Ah perfido! aria jo ziren.

Ikus-entzuleak —historiako gau-emanaldi ospetsuenetako baten lekuko finak— liluratuta gelditu ote ziren? Ikus-entzuleek, hobeto esanda, gogaituta bukatu zuten. Antza denez, orkestra ez zegoen musika garaikidearen kopuru amaigabe horrekin borrokatzeko prest, emanaldia ez zen inoiz amaitzen eta, hori gutxi balitz bezala, egundoko hotza egiten zuen, berotze-sistema hondatuta zegoelako.

Beethoven jotzen ikusi zuten, behintzat. Ikuskizuna ia kirol-ikuskizun gisa deskriba genezake. Antoine Reichak, nolabaiteko ospeko konpositoreak, behin Beethoveni orrialdeak pasatu zizkion, zorionez edo zoritxarrez; zeregin horretatik bizirik ateratzea nola lortu zuen azaldu zuen:

“Batez ere Beethovenek hausten zituen hariak kanporantz kentzeaz arduratzen nintzen, mailuak hariekin nahasten ziren bitartean. Beethovenek horrela jotzen jarraitu zuen kontzertua amaitu arte, eta hor ibili nintzen ni, atzera eta aurrera salto eginez, hariak kenduz, mailuak askatuz edo orrialdeak pasatuz”.

Reicha, gutxienez, izen hori merezi zuen partitura batekin lehiatu zen. Laguntzaile guztiek ez zuten zorte hori izan. Hona hemen Ignaz Seyfelen kontakizuna, bertoko beste konpositore eta orkestra-zuzendari bat:

“Beethovenek bere Hirugarren Kontzertuaren interpretazioan orriak pasatzeko eskatu zidan. Zeruek lagun diezadatela! Esaten errazagoa izan zen egiten baino. Ez nuen ia ezer ikusten, orri zuriak bakarrik. Asko jota, orrialderen batean hieroglifiko gutxi batzuk ikusten nituen, niretzat guztiz ulertezinak baina harentzako pista moduan zirriborratuak; izan ere, buruz jo zituen bakarlariaren atal ia guztiak, ez baitzuen paperean idazteko denborarik izan, askotan bezalaxe. Isilpeko begirada bat botatzen zidan pasarte ikusezin horietako baten amaierara iristen zen bakoitzean, eta urrats horietako batean ez galtzeak eragiten zidan estutasunak —disimulatzen zaila— nabarmen dibertitzen zuen. Bihotzez barre egin zuen emanaldia amaitu ondoren elkarrekin alai afaldu genuenean”.

Edonork esango luke formaltasuna eta lasaitasuna kontzertu-aretoetara oraintsu iritsi diren ezaugarriak direla.

Joseba Berrocal

Jaeden Izik-Dzurko.

Pianoa

María Canals 2022 Nazioarteko Musika Lehiaketako lehen saria

Jaeden Izik-Dzurko pianista “30 urtetik beherako 30 musikari klasiko kanadar” onenetariko gisa aukeratu zuen Canadian Broadcasting Corporation enpresak 2021ean. Artista gaztea ospe handiko etorkizuna lortzen ari da. Ikus-entzuleek, orkestra-zuzendariek, konpositoreek eta kritikariek aintzatesten dute, komunikatzeko duen ahalmen bikainagatik eta bere interpretazioen hausnarketagatik. “(…) nortasun musikal bereizgarria du, eta pasarte ohizkoenak ere izaeraz eta indibidualtasunez margotzen ditu” (Calgary Herald).

Jaedenek Hilton Head nazioarteko piano-lehiaketaren (2022) eta Maria Canals 2022 nazioarteko musika-lehiaketaren lehen sariak lortu ditu. Duela gutxi, Santanderreko Paloma O’Shea XX. Nazioarteko Piano Lehiaketan lehenengo saria, ikus-entzuleen “Kanon” saria eta ganbera-musikako saria jaso ditu.

Jaeden bakarlari aritu da Calgary Philharmonic Orchestra, Hilton Head Symphony Orchestra, Okanagan Symphony Orchestra, Kamloops Symphony, Jove Orquestra Nacional de Catalunya, Lions Gate Sinfonia eta RTVEko Orkestra Sinfonikoan. Haren interpretazioak CBC Radioren “In Concert”-en, WQXRren “Young Artists Showcase”-n eta APMren “Performance Today”-en eman dira. Errezitalista trebatu gisa, Jaedenek Londresko Wigmore Hall, New Yorkeko Weill Recital Hall, Parisko Salle Cortot eta Madrilgo Musika Auditorium Nazionalean jo du.

Salmon Armen jaioa (Columbia Britainiarra), Jaeden musikan graduatu zen Juilliard Schoolen, Yoheved Kaplinsky doktorearen eskutik, eta gaur egun British Columbia unibertsitatean ikasten ari da, Corey Hamm doktorearen eskutik

Pablo González.

Zuzendaria

Pablo González Oviedon jaio zen, eta Londresko Guildhall School of Music & Drama eskolan ikasi zuen. Bere belaunaldiko zuzendaririk moldakor eta sutsuenetako bat da. Cadaquesko Nazioarteko Zuzendaritza Lehiaketan eta “Donatella Flick” lehiaketan lehenengo sariak lortu zituen. 2018tik 2022-23 denboraldira, RTVEko Orkestra Sinfonikoko zuzendari titularra eta RTVEko Orkestra Sinfonikoko eta Abesbatzako aholkulari artistikoa izan da, bai eta Bartzelonako eta Kataluniako Orkestra Sinfonikoaren (OBC) zuzendari titularra eta Granadako Hiria Orkestraren zuzendari gonbidatu nagusia ere.

Pablo Gonzálezek erakunde garrantzitsuak zuzendu ditu, besteak beste: Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, Netherlands Philharmonic Orchestra, London Symphony Orchestra, Scottish Chamber Orchestra, BBC National Orchestra of Wales, Royal Philharmonic Orchestra, Warsaw Philharmonic, Orchestre Philharmonique de Liège, NHK Orchestra (Japonia), Mexikoko Orkestra Sinfonikoa, Kyoto Symphony Orchestra, bai eta Espainiako orkestra nagusiak ere.

Opera-zuzendari gisa, honako obra hauek zuzendu izana nabarmendu daiteke: Don Giovanni eta L’elisir d’amore, (Glyndebourne Tour birritan), Carmen (Donostiako Musika Hamabostaldia), Una voce in off, La voix humaine, Die Zauberflöte, Daphne eta Rienzi (Gran Teatre del Liceu, Bartzelona) eta Madama Butterfly (Oviedoko Opera).

Zuzendari gisa, arestiko eta hurrengo konpromisoen artean nabarmentzekoak dira, besteak beste: Orchestre Philharmonique de Strasbourg, Real Filharmonía de Galicia, Kordobako Orkestra, Bilbao Orkestra Sinfonikoa, Orquesta Simfònica Illes Balears, Nafarroako Orkestra Sinfonikoa, Dresdner Philharmonie, Staatsorchester Stuttgart, Euskadiko Orkestra (Basque National Orquestra) & Donostiako Orfeoia eta Tenerifeko Orkestra Sinfonikoa.

Bakarlariekin ere lan egin du, hala nola: Maxim Vengerov, Nikolai Lugansky, Javier Perianes, Khatia Buniatishvili, Beatrice Rana, Renaud Capuçon, Gautier Capuçon, Sol Gabetta, Anne-Sophie Mutter, Isabelle Faust, Frank Peter Zimmermann, Arcadi Volodos, Viktoria Mullova, Johannes Moser, Truls Mork eta Viviane Hagnerrekin.